Fangesa Dödö Sebua

Fangesa Dödö Sebua, ma famalalini gera-era sablö-bölö nifalua niha sato, itaria la'adogo'ö Fangesa Sebua ya'ia da'ö no töi nibe'e ba ginötö 1915-1930 me alio muzawili Duria Somuso Dödö ba zi sagörö Tanö Niha irege ba ginötö si lö arara ato Nono Niha tobali niha Keriso. [1] Me luo da'ö no 50 fakhe wa'ara me no tohare misi Protestan ba Danö Niha, bahiza hulö na ambö mowua halöŵö ndra falito. Isura J.A. Fehr, samösa ba gotalua ndra falito, me 1890: Alimagö me Ono Niha hulö wa sindruhu lö ba dödöra wangata'ufi Lowalangi.[2] Irugi da'ö ha itaria ba gotalua Nono Niha so zi tobali niha Keriso, sato latohugö wolo'ö famati Nono Niha, ya'ia da'ö solohe adu.

Waö-waö bulö'ö

Fangesa Dödö Sebua andre tebörötaigö ba Helefanikha fatua lö Natal 1915. Me luo da'ö ifalua sambua wama'anö si fitu migu falito Otto Rudersdorf. Götö wama'anö andre, alua khö samösa nono Niha sotöi Filemo wangesa dödö sabölö-bölö. I'anema'ö i'ila wa ebua sibai horönia awö wa no i'efa'ö horönia andrö Keriso. Nitörönia andre no abölö-bölö irege tewu'a wa'aurinia (hulö na no tumbu mangawuli ia). Töra moroi ba da'ö labörögö göi lago'ö nitörönia ira niha bö'ö.[1]. Moroi ba da'a tetohugö zui me Februari 1916 ba Humene me alua khö ato niha zimane salua khö Filemo, ba muzawili ia ba mbanua si faola. Moroi ba Humene muzawili ia tanö ba gatumbukha lumalö ba Sogae'adu ba ba gaekhula lumalö ba Sifaoro'asi, ma na i irugi Hinako.[1]

Simane nisura Tuhoni Telaumbanua ba tesisnia andrö so ba gotalua zangesa andre zi no hulö owöhö. So zamufu okhötara ba so na i zamunu ya'ira. Andrö wa latandraigö wamatörö zalua andre ba lala satulö ira falito. Heŵa'ae simanö tetohugö wangesa dödö sebua andre göi ba ndröfi 1917 ba 1918.[1]

Irugi wondregenia me 1922 me ato zui niha salua khöra wangesa dödö sabölö-bölö, tebörögö ba Gunungsitoli, muzawili irugi Lahewa tanö yöu ba Sifaoro'asi faoma Lölöwua tanö raya. Me 1923 irugi Sifalagö Gomo, bahiza moroi ba da'a itugu ara itugu alö ia irege teböhöli ia me 1930. Ba ginötö andre agama niha Keriso no tobali agama fondrege muzawili ba Danö Niha ba agama tradisional Nono Niha arakhagö no taya.[1]

 
Gereja Paroki St. Fransiskus dari Asisi, Ombölata Ulu, Gunungsitoli. Mufazökhi maligenia molo'ö motif Nias. Bakha ba Gereja andre (simanö göi ba oya Gereja Katolik ba Danö Niha) tesöndra gambara nifazökhi molo'ö seni pahat tradisional Nono Niha.

Lua-lua bö'ö bulö'ö

Ba wanemara famati khö Yesu Keriso, i'anema'ö göi fao ba da'ö wanenaŵa fefu zi fakhai ba agama tradisional Nono Niha (folohe adu). Molo'ö zinura ndra falito me luo da'ö, hulö na fahulö ndraono Niha wanibo'ö ba galitö fefu nadu ba seni si fakhai ba wame'e adu (behu, ni'olasara, ewali mbanua, ngawalö nadu si so ba nomo, btn.).[3] Tola taŵa'ö fefu da'a no femöna wamati niha Keriso, heŵa'ae eluahania göi fa'amate nifotöi seni Nono Niha simane seni musik, seni pahat, seni tari tradisional, börö me nifotöi seni tradisional asese no faböbö ia ba lala wa'auri molo'ö agama tradisional. Te andrö mbörö wa toröi furi Ndraono Niha ba nifotöi seni na lafaedogö ba soi bö'ö he ba Indonesia ba ba zi sagörö ulidanö sondrorogö nasa hada, budaya ba seni tradisional khöra.

Alimagö wa alua zimane. Börö ba nahia bö'ö ba gulidanö lö ibunu nifotöi budaya lokal agama niha Keriso. Andrö wa labörötaigö ira falito Katolik wangorifi mangawuli seni musik, seni pahat awö seni tari tradisional Nono Niha ba la'oguna'ö ia bakha ba liturgi ba ba arsitektur Gereja.[4] Bahiza ha samörögö ndra falito andre. Mangawuli khö ndraono Niha na omasi ira latohugö ia.

Umbu bulö'ö

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Uwe Hummel, Tuhoni Telaumbanua (2007), Cross and adu, a socio-historical study on the encounter between Christianity and the indigenous culture on Nias and the Batu Islands, Indonesia, 1865-1965, Boekencentrum, 2007, nga'örö 155-171, ISBN 978-90-239-2216-2, OCLC 182521768.
  2. Andrew Beatty, After the Ancestors, Cambridge University Press, 2015, nga'örö 3.
  3. Andrew Beatty (2015), nga'örö 4
  4. Uwe Hummel, Tuhoni Telaumbanua (2007), nga'örö 221–223