Hoho, ya'ia da'ö fehede nifohadu fama'oli ba fanutunö ma fanguŵa'ö ya'ia, sisökhi ba sogaena ba wa'amohadu, sito'ölönia Hoho andrö nifa'ema-ema, so za nututunö ma sondönia'ö nifotöi Ere, ba so göi zanehe-nehe ma sama'e-ma'ema ena'ö omasi niha wamondrondrongo. Börö me tuho niŵa'ö ba Hoho andrö ba mofa'abakha geluahania moroi na teŵa'ö simane ba wehede sito'ölö manö. Na sökhi wamalua/folau Hoho hulö nangi sihoho-hoho ba adöni/omuso dödö niha samondrongo ya'ia. Hoho tefalua ia ba ginötö na so halöŵö nifalua ba wa'auri niha mendrua manö zo'amakhaita ba hada. Börö da'ö so göi zanguŵa'ö wa hoho nono Niha andrö ba fagölö ira puisi ma zui pantun ba Li Indonesia. Molo'ö Yasato Harefa, hoho ba Nono Niha oya ngawalö. So hoho amaedola, motumotu, menemene, ngenungenu, lailö, hubölö, hoho ba gowasa, manö-manö, nidunö-dunö, hendrihendri, bölihae, taba'ele, kibukibu, debudebu, maolamaola, faöndrua, mbölömbölö, olola, ba tanöbö'önia[1]. Me'i'osisiö hoho andrö ba Mbörönadu, Gomo, Sonjaya, ba imane wanguŵa'ö wa hoho sabölö la'ila niha mbanua ba Mbörönadu ya'ia da'ö hoho sanutunö waö-waö mböröta nono niha. No oya ngawalö hoho nitutunö khönia, oi fabö'öbö'ö nösi nia ero'ero dozi mbanua.[2]

Duma-duma ngawalö Hoho bulö'ö

  1. Hoho Maena, sanutunö ma sondrönia’ö ya’ia da’ö Ere Maena; sito’ölönia tefalua baginötö:
    • Maena Ba Walöŵa
      • Maena Fangowai,
      • Maena fanuno Bene’ö, Fanuno Numönö solemba ba dölanora
      • Maena Famalega Bola Nafo (Tome ba Sowatö)
      • Maena Fangona
    • Maena ba wotema’ö Tome nifosumange (Li Indonesia: menyambut tamu terhormat) simane Bupati, Wali Kota, Gubernur, Menteri, Presiden, Btn.
    • Maena ba wamalua Owasa
      • Maena ba gowasa fanaru'ö banua,
      • Maena ba gowasa fanaŵa omo,
      • Maena ba gowasa famasindro öri,
      • Maena ba gowasa fanahö tödö mbene'ö,
      • Maena ba gowasa fanörö tödö ngaluo wa'aheta moroi ba zangosawuyu (Hari kemerdekaan RI)
      • Ba tanöbö'önia.
  2. Hoho Fangowai ba Fame Afo, sanutunö ma sondrönia’ö Ere Gamaedola; sito’ölönia tefalua baginötö:
    • Fangowai ba fame afo ba Walöŵa (Pesta Pernikahan);
    • Fangowai ba fame afo ba Wangohori Halöŵö/Femanga Mbawi Nisilahulu (pesta pra-pernikahan);
    • Fangowai ba fame afo ba Fanema bawi Walöŵa/bawi Böwö;
    • Fangowai ba fame afo ba Wotema’ö Tome nifosumange (menyambut tamu terhormat);
    • Fangowai ba fame afo ba Wamalua Owasa, ba tanöbö’önia.
  3. Hoho Hendri-hendri, sanutunö ma sondrönia’ö ya’ia da’ö Ere Gamaedola; sito’ölönia tefalua baginötö:
    • Na no aefa wangöhöli ba wanema Afo simane ba wamalua:
      • Walöŵa (pesta pernikahan);
      • Fotema’ö Tome nifosumange (menyambut tamu terhormat);
      • Wamalua Owasa, ba tanöbö’önia.
  4. Hoho Golola Mbawi, sanutunö ma sondrönia’ö Ere Gamaedola; sito’ölönia te’ogunaö ia ba wamasao Bawi Walöŵa/bawi Böwö (menyerahkan babi jujuran untuk Pesta Pernikahan), nifalua bangaluo ba zitanö’owi sahari fatua lö Falöŵa.
  5. Hoho Mbölihae, sanutunö ma sondrönia’ö Ere Mbölihae; sito’ölönia tefalua ia na murugi mbalö newali Zowatö, simane ba wamasao Bawi Walöŵa/bawi Böwö, ba wa’atohare Mbanua na Falöŵa ma ba Gowasa, wa’atohare Nuwu na Falöŵa ma ba Gowasa, ba tanöbö’önia.

Umbu bulö'ö

  1. Harefa, Yasato (2020), Tata Bahasa Nias (Amakhoita Li Niha), Yogyakarta: Penerbit Valemba, ISBN: 978-602-52914-2-5, nga'örö 63
  2. Sonjaya, Jajang A (2008). Melacak batu menguak mitos. Yogyakarta: Penerbit Kanisius. ISBN 9789792118155. Nga'örö 35.