Sifabö'ö ba gotalua wamulö'ö "Gowi"

Konten dihapus Konten ditambahkan
tambah jenis-jenis ubi dan perbaiki pranala
Khoi-khoi 1
'''Gowi''' no sambua ngawalö gö sasese tesöndra tenga ha ba [[Nias|Danö Niha]] ba hiza ba zi sagörö ulidanö. Baero gö tanö bö'ö si mane fakhe, moguna sibai wemanga gowi, börö me ambö oya nifatöi ''fiber'' bakha ba [[Fakhe|wakhe]]. Moguna ''fiber'' andrö ena'ö tola auri ba mangoya'ö nifotöi [[Bakteria|''bakteria'']] ''si sökhi'' bakha ba dalu. ''Bakteria'' si sökhi andrö zame'e ena'ö tola mofozu ngawalö hadia ia bakha ba mboto si mane fa'abua mboto, fa'oya gulo bakha ba ndro, fa'abölö mboto wolaŵa tungö wökhö ba fohalöŵö guto <ref>'''healthline.com''', [https://www.healthline.com/nutrition/why-is-fiber-good-for-you#section2 Why is fiber good for you? The crunchy truth]</ref>
 
Heŵa'ae hulö sinanö Nono Niha gowi andrö, sindruhunia sinanö gowi si so ba khöda ma'ökhö no ni'ohe moroi ba nahia bö'ö. Me föna gowi ha tesöndra ba [[Amerika Latina]]. Ba hiza me latörö niha Eropa danö Amerika Latina lahalö danömö gowi andrö ba la'ohe ba khöra. Me irugi Eropa, gowi andrö tobali tehöngö ba tobali ö ni'omasi'ö niha sato irugi ma'ökhö. Me möi niha Eropa ba [[Filipina]] lafaogö khöra danömö gowi.<ref>'''New York Times''', [https://www.nytimes.com/2018/04/12/science/sweet-potato-pacific-dna.html baAll by Itself, the Humble Sweet Potato Colonized the World]</ref> <ref>'''Smithsonian Magazine''', [https://www.smithsonianmag.com/history/how-the-potato-changed-the-world-108470605/ How the Potato Changed the World]</ref> Lö ta'ila sibai hewisa waö-waönia moroi ba da'ö ba muzawili ia ba zi sagörö danö [[Asia]] irugi ba Danö Niha.
 
== Ngawalö gowi ==
 
Oya sibai ngawalö gowi, so zafusi, sa'usö, soyo ba tanöbö'önia. Ba hiza sasese tasöndra ba Danö Niha ba ha gowi safusi ba gowi soroyo-royo. Baero da'ö so nasa zifakhili-khili ba gowi andrö si tola tafotöi ''gowi ndrawa'' ma ''kentang'' ba li Indonesia ba ''potato'' ba li Inggris. Börö da'ö ba li Inggris döi gowi andrö ''gowi ndrawa sami'' (''sweet potato''). Ba hiza sindruhunia sinanö gowi no fabö'ö moroi ba gowi ndrawa.
 
Da'a ngawalö döi gowi si tumbu ba Danö Niha:<ref>'''H. Sundermann''', ''Niassisch-deutsches Wörterbuch'', 1905, entri '''gowi'''</ref>
 
# Gowi adulo
# Gowi ale
# Gowi asio
# Gowi bala
# Gowi belu
# Gowi duria
# Gowi eu
# Gowi hawu
# Gowi kara
# Gowi laidö
# Gowi ma’ufa
# Gowi meziŵa
# Gowi no’u
# Gowi ombu
# Gowi safusi
# Gowi si fakhaitö
# Gowi soyo
# Gowi solowö
# Gowi tugala
# Gowi tumba
# Gowi tölagasa
# Gowi balandra (''potatoes'')
# Gowi farasi (''tapioka'')
# Gowi rio (ngawalö gowi farasi)
 
== Guna gowi ba mboto ==
 
Si mane si muŵa'ö yaŵa moguna sibai wemanga gowi börö me da'ö zabölö tesöndra ba Danö Niha. Faigi ba da'a tou oi ngawalö zoguna ba mboto si so ba ngawalö gö sasese tesöndra ba Danö Niha.<ref>https'''Wikipedia Inggris''', [[://en.wikipedia.org/wiki/:Sweet_potato#Comparison_to_other_food_staples|Sweet potatoes: Comparison to other food staples]]</ref>
 
{| class="wikitable"
Baris 59 ⟶ 86:
== Gowi ba bosi niha ==
 
Me föna gowi andrö no boto gö, si lö'ö-lö'önia fatua lö na sa fagölö mananö fakhe niha ba ginötö wamatörö [[Suharto]] ba nifotöi ''repelita''.<ref>'''Kompasiana''', [https://www.kompasiana.com/nisarangkuti/5500ae248133116619fa7b90/swasembada-beras-pada-masa-orde-baru-sebuah-perspektif-dari-sisi-enforcement-negara Swasembada Beras Pada masa Orde Baru: Sebuah perspektif dari sisi Enforcement Negara]</ref> Ba ginötö da'ö manga gowi niha ero ma'ökhö ba manga fakhe ira ha sasakali ma'ökhö. Heŵa'ae simanö mu'a gowi ua fatua lö mu'a wakhe, börö me mo'ambö-amböta wakhe ma böra ba ginötö andrö.
 
Me itugu mobönö wakhe ba gotalua Nono Niha itugu alö göi [[Bosi|mbosi-bosi]] gowi ba dödö niha. Moroi na tobali boto gö hulö na aila niha iada'a ba Danö Niha wangoroma'ö gowi na manga ira. Da'ö wa laŵa'ö ba Danö Niha "Ha gowi-gowi göda wö, la'o!".
Baris 67 ⟶ 94:
== Gohe-gohe ==
{{Template:Reflist}}
[[Kategori:Sinanö]]