Sifabö'ö ba gotalua wamulö'ö "Astronomi"
Konten dihapus Konten ditambahkan
Slaia (fahuhuo | kontribusi) iTidak ada ringkasan suntingan Tag: suntingan sumber |
Tidak ada ringkasan suntingan |
||
Khoi-khoi 3
'''Astronomi''' no sambua mbolo ilmu sangosisi fefu hadia ia zi so ba mbanua si yaŵa. Ba da'ö faböbö fefu mbotoŵa samasui luo nifotöi ''planet''<ref>''Planet'' eluahania botoŵa ba mbanua si yaŵa samasu-masui sambua döfi simane luo. Fehede ''planet'' tehalö moroi ba Li Yunani ''planetes'', eluahania sanörö-nörö.</ref> simane [[Merkurius]], [[Venus]], [[Mars]], btn. fao ba da'ö [[Tanö]] si so niha. Baero planet so göi [[luo]] ba [[döfi]], heŵa'ae luo samösa sindruhunia no döfi.
Angowuloa fefu ndröfi si fahatö si no fa'ohe fefu börö wondröni nifotöi ''gravitasi'' lafotöi ''galaksi''. Galaksi si so ya'ita andre lafotöi ''bimasakti'' ba li Indonesia, bahiza ba li bö'ö lafotöi ''lala safönu idanö zusu'' (li Inggris [[w:Milky Way|The Milky Way]], li Jerman [[w:de:Milchstrasse|Die Milchstrasse]]), börö me oroma ia hulö lala safönu haga safusi simane idanö susu (faigi foto galaksi bimasakti ba nga'örö andre).
Fangosisi astronomi no tefalua i'otarai ngahönö fakhe me föna,
Baero ''observatorium'' (fakake sebua ba wangosisigö banua si yaŵa, li Indonesia ''teropong'') si no mufazökhi ba zi ha'uga nahia ba gulidanö, no göi mufatenge oya wakake wangosisi mbanua si yaŵa nifotöi ''satelit''
Baero satelit ba so göi göfa sihombo mbanua si yaŵa (li Indonesia ''wahana luar angkasa'') si no mufatenge ba luo, baŵa ba [[Mars]] ba tanö bö'önia. Me Desember 2021 irugi luo "Parker Solar Probe", sambua botoŵa nifatenge [[NASA]] ba luo.<ref>[https://www.nasa.gov/feature/goddard/2021/nasa-enters-the-solar-atmosphere-for-the-first-time-bringing-new-discoveries ''NASA Enters the Solar Atmosphere for the First Time, Bringing New Discoveries''], nasa.gov (14/12/2021), mufaigi me 28/2/2022. {{-en-}}</ref>
Khoi-khoi 13
Börö me no oi aröu sibai ngawalö ni'osili andrö ba mbanua si yaŵa, lö lala wangosisi ya'ia simane si to'ölö mufalua ba danö. Börö da'ö metode nifalua ndra ere astronomi, lafazökhi ua nifotöi teori. Ba lahaogö wamareso teori andre irege aro sa'ae ia.
Awena molo'ö teori andrö la'omböi göfa sihombo mbanua si yaŵa ba lafatenge, simane me lafatenge [[Apollo 11]] ba mbaŵa me döfi 1969. Bakha ba Apollo 11 andre so [[Neil Amstrong]], Edwin Aldrin ba Michael Collins, irege tobali ira niha si föföna sibai
[[Berkas:Planets2013 nia.svg|jmpl|375px|Fefu planet samasui luo molo'ö wetaronia. Merkurius no planet sabölö ahatö ba luo, ba Neptunus fondrege aröu. Tanö so ba gotalua Venus ba Mars. Fa'ebua sambua planet molo'ö famaedogönia ba planet bö'ö.]]
Khoi-khoi 21
Fangosisi astronomi no lalau niha i'otarai me föna, he ba Asia (ira niha Mesopotamia ba Fenisia) ba he ba Eropa (niha Yunani).
Fangi'ila ba geometri moguna sibai ba wondrou
Bakha ba mbukunia sotöi "Almagest" isura Claudius Ptolemy wa tanö si so ya'ita andre no fusö galaksi bimasakti (lafotöi ia ''teori geosentris''), eluahania luo, planet ba ndröfi oi mamasu-masui danö. Teori andre fatema ba niha töra sambua ngahönö fakhe wa'ara.
|