Sifabö'ö ba gotalua wamulö'ö "Sibaya"

Konten dihapus Konten ditambahkan
Khoi-khoi 1
'''Sibaya''' ya’iada’ö fehede nifake ba wogaoni ma ba wanötöi talifusö ninadanina ira matua, he sabölö atua ba he göi sabölö awuyu moroi khonia. Ösi wehede da’a fabö’ö ia ba nösi wehede ''paman'' ba [[Li Indonesia]]. Na ba Li Indonesia, fehede ''paman'' tefake ba wogaoni ma ba wanötöi fefu dalifusö namada ba inada ira-matua. Molo’ö hada ma sito’ölö ba [[Ono Niha|nono niha]], fehede sibaya andrö tefake ia ha ba wanötöi fefu ndra matua talifusö ninada numalö ba ndra-matua si sambua banua ma zui si fagölö mado khö ninada, gofu hezo manö toröi ira.
 
Na fehede nifake ba wogaoni talifusö namada ya’iada’ö ama sia’a, ama talu, ma ama siakhi molo’ö fetaro namada bakha ba watalifusöta. Na amada ono sia’a, ba talifusönia ira matua andrö tatu manö ira akhinia fefu. Ganetenia (akhinia) tatötöi da’ö ama talu, gofu hadauga manö wa’atora baero ziakhi, ba talifusö namada sabölö awuyu tefotöi da’ö amada sakhi (siakhi).  
Khoi-khoi 5
==Niha nifosumange==
 
Ba [[Tanö Niha|danö Niha]], nifotöi sibaya andrö ba golagolangenaoli niha nifosumange. Hadia mbörö? Börö me ya’ira andrö zitobali tanömö, talifusö ninadanina sangatumbu’ö ya’itaniha. Andrö börö da’ö, nifotöi sibaya asese la'amaedolagö ira ba ngöfi nidanö ma zui ulu nidanö. Ya’ita iraIra ono mbini’öra la’amaedolagö itaia idanöba nidanö si so tou ma luaha nidanö. Eluahania, fetaro zibaya andrö ba abölö alaŵa moroi khoda ba fefunono itambini'ö. Andrö börö da'ö lö-tola-lö tafosumangetefosumange ira. Horö sebua ba nono Niha na so zamadaö ma solaŵamolaŵa sibayaniasibaya.
 
==Famosumange sibaya==
 
Oya lala wamosumbange sibaya. '''Si’oföna''' tefosumange ba wehede. '''Sidua''', ba tefosumange ba gamuatada khöra. Famosumange ba wehede ba sifagölö ba zato da'ö, yaia da'ö te'owai ma tefehede ira na falukha ba lala. Famosumange ba gamuata ba nifalua nono mbini'ö na i'ila zibayania. Dumadumania, na latötö lala föna nomo ma ewali nomoda gofu heza möi ira ba lö-tola-lö takaonitekaoni ira yomo ba tatahamutaha ira wemanga. Itaria ba wemanga andrö ba tenga ha si manga si to’ölö. Na so ma’ifu gokhöta, ba asese tefodiwo ira onombawi sesolo ma satabö..
 
Na sibaya andrö awena i’ondrasi nomodanomo nono mbini'önia ba tefodiwo ia (tebe'e ndriwonia) bawi molo'ö goigoi si no tetatugö ba hada. Simanö zui na fe’asonia andröfa’atoharenia ba nomodanomo börö me takaoni ia, (ira) ma tenga sedönaböbö wa edöna dödöra samosa. Na simanö zalua ba tola manö diwo (ndriwo) bawi nifahö ö zibaya andrö abölö ebua moroi ba zito'ölö.. Dumadumania,Ngenaoli la’ondrasisi nomodamane irada'a sibayaba böröalua meia na tekaoni irazibaya ena'ö la'ondrasi nomo ba wa’aluaginötö walöŵa (tehalö, te’owalu) ga’adanono ma zui akhidambini'ö ono alaweawalwe. Ba ginötö simanö ba tefodiwo ira bawi molo’ö goigoi hada. Tola manö tefodiwo ira bawi si 4 (öfa) alisi ma töra (kira-kira 50 kg atau lebih).<ref>W. Gulö. ''Benih Yang Tumbuh XIII, Suatu Survey Menyeluruh Banua Niha Keriso Protestan di Nias.'' BNKP dan Lembaga Penelitian dan Studi Dewan Gereja-Gereja di Indonesia, Semarang 1983, nga’örö si 286</ref> Baero da’ö ba tebe’e zinemara göi molo’ö goigoi hada mbanua ba öri situmaro ira.
 
== Sibaya na tehalö (te'owalu) nono mbini'ö ==
Fa'aso zibaya ba walöŵa simanö tefotöi ira uwu.
Fa'aso zibaya na tehalö nono mbini'öra ono alawe tefotöi ira uwu. Börö me fe'asora andrö nikaoni ena'ö so ira ba wanga'i (te'owalu) onombini'öra ba sito'ölönia tefalua zi ha'uga ngawalö andre. (1). la'ohe zo'uso'u ira sibaya. Ösi zo'uso'u andrö ba onombali sisökhi si no muhönagö murino. (2) labe'e göi mbe'elöra khö nonombini'öra ono alawe nihalö (ni'owalu) he ana'a, he kefe, ba he buala bö'ö molo'ö angetulara samösa. (3). Baero wa lafodiwo ira, ba manema göi ira ba mböwö ni'andrö zowatö (satua nono alawe) ke zatua nono matua sangawalu. Na molo'o wondrakö Si Lima Ina ba Nöri Moro'ö so 3 (tölu) ngawua zinema zibaya, ya'ia da'ö: a. Töla Naya nuwu (1 balaki); b. Adu (1/2 balaki); ba c.Tawinaya (1/2 balaki)<ref>Talihuku Gulö, ''Sura Hikaya ba Amakhoita Hada Nifakhoi Zi Lima Ina ba Wondrakö Moro'ö'', 2003, Tetehösi Mandrehe (dokuemen pribadi), nga'örö 52</ref>. Fa'ebua zinemara andrö ba tenga nifatö simane na mu'öli hadia ia ba harimbale. Hiza'i tefatö ia molo'ö wahasa-dödö faoma fatambai (sowatö ba sibaya). Danedane wahasar dödöra andrö ba tola manö goigoi hada ba mbanua ba öri situmaro niha ni'ondrasira andrö ba tola göo molo'ö sitola ifalua sowatö.
 
== Gohe-gohe ==