Asu ya'ia da'ö urifö so'ono, ba no ahatö sibai ba wa'auri niha. Asu andre ba li wamahaö ba zekola latötöi ia mamalia ba hiza lö sa'ae ata'u ia niha, meno mauwu (domestikasi) moroi ba nasu gatua i'otarai me 15.000 fakhe si no numalö,[1] tenga ha da'ö nasa, nalö fasala, no i'otarai 100.000 fakhe silalö molo'ö ondröita genetik simane anöndrata (penemuan) fosil faoma tes DNA.[2] Molo'ö foligi'ö tanö bö'ö, saluano sifakhai ba wa'amauwu nasu alua ba ginötö silö ara.[3][4][5]

Asu
Periode Kira-kira 14,200 tahun lalu – sekarang
Canis lupus familiaris Edit nilai pada Wikidata
Taksonomi (id) Ali ba li bö'ö
KerajaanAnimalia
FilumChordata
KelasMammalia
OrdoCarnivora
FamiliCanidae
GenusCanis
SpesiesCanis lupus
SubspesiesCanis lupus familiaris Edit nilai pada Wikidata
Linnaeus, 1758
Tata nama (id) Ali ba li bö'ö
Sinonim takson (id) Ali ba li bö'öCanis familiaris (en) Ali ba li bö'ö Edit nilai pada Wikidata
Protonim (id) Ali ba li bö'öCanis familiaris Edit nilai pada Wikidata
Distribusi

Edit nilai pada Wikidata

Asu andre, ba mongawawa wa'aurinia no oya sibai ngawalönia. La'a-la'a mbu nasu oya la'a-la'a, simane : safusi, saitö, soroyo-royo ba tanöbö'önia. Bu nasu, tola adölö-dölö ba so gö zigariti, ba tenga ha da'ö so zihulö mbu mbiri-biri.

Fangi'ila ba wamahaö, si no moligi'ö mangalui hadia zifakhai ba wa'auri nasu andre, labe'e töi wamahaö andrö : kinologi moroi ba wehede Yunani kuno; κυνός, labaso kynόs, "anjing" faoma λόγος, labaso lógos, "fanötöi, aka").

Famakhoi Sebua (Garis besar) bulö'ö

Böröta (Asal-usul) bulö'ö

Sitobali dane-dane sibohou ba wangalui asu si'oföna sibai si tola lafaliaro niha si so ba mbanua Asia Timur, aola ba wangi'ila hulö na moroi ba mbanua Tiongkok.[6] Niha siföföna zondrugi banua Amerika Utara solohe asu moroi ba Asia. Famareso nga'ötö nasu andre ma foligi'ö genetika no molua-lua wamareso asu andrö ya'ia da'ö so 14 ngawalö, bogotaluania so Chow Chow, Sharpei, Akita, Shiba faoma Basenji si no la'ila niha asu fondrege satua. Fangi'ila wanguma'ö wa asu andrö te fa'aso moroi Asia tola ma'ifu tefarisayoi me si 14 ngawalö nasu andrö börötania moroi ba mbanua China faoma Jepang.[6]

Fa'ahatö ba Niha (Hubungan dengan manusia) bulö'ö

 
Anjing Kintamani

Asu sambua gurifö si fahuwu simane niha ma ba li Indonesia lamane; hewan sosial. Fa'ahatö wa'auri nasu faoma niha no möi ba wodou'ö fa'omasi niha ba gurifö andrö, irege asu no oya zi no la fahaö, lalau famai, ba toroi ba nomo niha, lafaliaro, tenga ha da'ö tola la faha'ö ba wefao sambua nahia faoma asu tanöbö'ö. Falöfaröi nasu ba khö zamaliaro ya'ia no möi fa'atedou nasu andre moroi ba gurifö tanöbö'ö sabölö omasi niha ba wanguri. Hewa'ae tebai laheta ba nasu ngawalö gosiŵata lafalua simane urifö tanöbö'ö. Asu, urifö si sökhi ba zamaliaro ya'ia, irege lafatörö döinia ba lö'olifu ia, na lakaoni ma na lakokoto ia sifao tönia, ba ifamuyu gi'onia ba I'ondrasi zogaoni ya'ia. Da'a dane-dane ba niha wa'omasi lafaliaro gurifö andrö. Ba hiza asu si no ara ba toröi ba nomo, ba lö iröi zamaliaro ya'ia ma na'i ya'ia zi so föna ba ngawalö gameta'uö sedöna alua ba nomo andrö. Asu si sökhi, ba lö olifu ia he zo nomo zanguri ya'ia, he no aröu lala itörö, ba ha sambalö ifuli ia ba naha si so ya'ia. Asu no oya la'oguna'ö ia ba wanolo ngawalö halöŵö ba wangalui samalua si lö sökhi, simane ira amada folisi ba wangalui sedöna lafareso.[7]

Waö-waö (Terminologi) bulö'ö

Fogaoni asu, sindruhunia abölö laŵa'ö ia khö nasu gatua ma serigala ma si no tobali asu nifaliaro Canis lupus familiaris. Asu no irai la faehuni ia moroi ba nasu gatua, Canis familiaris, ya'ia da'ö sangalui famahaö sotöi Linnaeus ba ndröfi si 1758. Ba ndröfi si 1993, Lembaga Smithsonian faoma Asosiasi Ahli Mamalia Amerika la'osara'ö zöndra wa asu andre ha subspesies serigala abu-abu Canis lupus. Ba danö Indonesia, asu gatua si so ba hulo Sumatra faoma Jawa la'illa niha töinia ajak.

Fa'onekhe (Kecerdasan) bulö'ö

 
Pudel standar

Asu no la'ila niha wa sambua gurifö si so fa'onekhe si tohude moroi ba gurifö bö'ö. Molo'ö foligi'ö si no tefalua, fa'onekhe nasu andrö, molo'ö hezo moroi ngawalönia. Asu ras ma Anjing ras ba li wamahaö lamane Border Collie no tehöngö wa asu solo'ö fefu ngawalö hadia ia ni faretakö khönia. Asu tanöbö'ö tola manö lö mauwu ira ba niha, ma lö lago'ö hadia ia nifaha'ö khöra. Asu sonekhe, tola manolo niha ba wongawawa urifö tanöbö'ö simane sawi, öröbao, ba tanöbö'önia. Böröta nasu, ya'ia da'ö moroi ba nga'ötö nasu gatua si so ba gatua, tenga ni'uri niha ia. Asu tola auri ba ngawawa soya, irege da'a zimöi fa'aoha ba wamaha'ö urifö andrö. Ba hiza asu andre, ifalua hadia ia ha ba wetaro si tola lago'ö, tebai lafaso ba wamalua hadia ia zi tebai la go'ö. Asu tola lafahaö ia ba wanuturu lala ba zau'a, la'ila na so gameta'uö, ba asu löfaröi ia ba zi no lafahaö ya'ia.

Tandra mboto (Ciri fisik) bulö'ö

 
Anjing Weimaraner, perlu menahan selera memangsa hewan yang diburu agar dapat diajak berburu oleh manusia.

Asu ras ma ba li Indonesia lamane Anjing ras no oya sibai wamaedo wa'ebua mboto hegöi amuatara ba zamaliaro ya'ira. Sifagölö ba mböröta nasu si so ba nasu nifaliaro niha ba ginötö iada'a moroi khö nasu gatua, ya'ia da'ö; asu andre sambua gurifö sondra'u ngawalö hadia ia zedöna lagohi, tenga hada'ö asu fao ba gangolifa gurifö simanga oboula. Ifönia atarö, irege hadia zi no ira'u ba tola agarawi ba wondra'unia. Lala kardiovaskuler same'e fatahana ba mboto nasu ya'ia sa'ae ba wa'abölö fagohi irege sambua fa'atedoura moroi ba gurifö tanöbö'ö nifaliaro niha.

Fangi'ila Hörö (Penglihatan) bulö'ö

Asu andre me mböröta ba lawalinga sifao ba gangolifa dikromatis, irege tola lawa'ö lö mangila la'a-la'a simane niha.[8][9] Hiza ba wamareso zangalui fa'atua-tua aefa da'ö, asu sambua gurifö sangila la'a-la'a hewa'ae lö fefu simane fa'atara hörö niha ba wamaedogu ngawalö zola'a-la'a. Khö nasu, la'a-la'a tola möi sinyal subliminal ba wangi'ila ngawalö hadia ia zi no tefa'anö ma sifalaete. Molo'ö famareso si no lafalua niha sifakhai ba wa'atua-tua, asu mangi'ila la'a-la'a simane sa'usö, sowuge'e, so bowo doru, btn. (kuning, ungu atau violet, ultra violet).

Lensa hörö nasu adawa-dawa tenga simane lensa hörö niha. Irege asu andre, lö tara sibai ba horönia gofu hadia ia. Hiza i hörö nasu andre, no tara sibai na so haga. So ba zima'ifu nasu simane asu ras, sitola mangi'ila ofeta 270°, niha manö ha 180°. Sifagölö ba niha ya'ia nasu ras so ba zi 180°.[8][9]

 
Asu ni oguna'ö folisi ba wangalui sitaya

Asu no sambua gurifö si tefaböbö ba ngafu nifotöi mamalia. Ba mböröta asu andrö no fagölö ira nasu gatua ba hiza me 15.000 fakhe si lalö no labörögö niha wamaliaro ya'ia ba nomo.[10] Oya sibai ngawalö nasu ma nifotöi ras ba Li Indonesia. Bura no oi fabö'ö-bö'ö he la'a-la'a ba he göi fa'adölönia, so zadölö ba so zigariti, so zagabe'e ba so göi zombuyu-mbuyu si hulö gafasi. Ngawua wehede ni'oguna'ö ba fefu wangosisigö ilmiah sanandrösa ba nasu ya'ia da'ö kinologi. Asu tola lafaguru'ö simane niha. Asu asese labali'ö zago nomo, na ba khöra folisi asese nasu andrö labali'ö wangalui silö sökhi. simane: wangalui niha sitaya, bara sitaya, ba tanöbö'ö nia.

 
Asu safusi

Umbu bulö'ö

  1. (Li Inggris) McGourty, Christine (2002-11-22). "Origin of dogs traced". BBC News. Mufaigi me 2018-06-11. 
  2. Vilà, C. et al. (1997).
  3. [Robert K.] (30 Januari 1997; diterima 14 April 1997). "Multiple and ancient origins of the domestic dog" (PDF). Science. 276: 1687–1689. Arsip moroi versi asli (pdf) irugi 26 January 2012.  Periksa nilai |author-link1= (fanolo);
  4. [Robert K.] "Multiple and Ancient Origins of the Domestic Dog". myVine. Arsip moroi versi asli irugi 2007-09-26. Mufaigi me 29 November.  Periksa nilai |author-link1= (fanolo);
  5. Kerstin, Lindblad-Toh (08-12-2005). "Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog". Nature. 438: 803–819. 
  6. 6,0 6,1 Savolainen, Peter (2002-11-22). "Genetic Evidence for an East Asian Origin of Domestic Dogs". Science. 298 (5598): 1610–1613. doi:10.1126/science.1073906. 
  7. "Unik dan Lucu, Majikannya Dibekuk Polisi Anjing Ini Ikut Berbaring Menyerah". 7 April 2015. 
  8. 8,0 8,1 A&E Television Networks (1998). Big Dogs, Little Dogs: The companion volume to the A&E special presentation, A Lookout Book, GT Publishing. ISBN 1-57719-353-9 (hardcover).
  9. 9,0 9,1 Alderton, David (1984). The Dog, Chartwell Books. ISBN 0-89009-786-0.
  10. McGourty, Christine (2002-11-22). "Origin of dogs traced". BBC News. Mufaigi me 2018-06-11.  (Li Inggris)