Tanö Niha, no la'ila niha sato ba zisagörö uli danö wa fetaro mbanua da'a ya'ia da'ö so ba zisambua hulo. Irege moroi ba da'ö tekhalaigö ba zawena mamondrongo tanö niha andre. Na fetaronia sambua hulo, ifasui ia asi sebua. Me sambua hulo sebua si no ifasui asi, ba no baga sibai wa'atumbu nohi/ohi (pohon kelapa). Ba wa'atumbu nohi soya sibai ba danö niha gamaudu ziso ba ngai nasi, ba no tobali fangauri ba fangalui niha mbanua simane la bali'ö fanikha sami, ba lölö nia tobali farö sitola möi ö gurifö simane bawi. Banio (buah kelapa), na no aefa lateu, ba moguna labokai gulinia ma latötöi ia lasula ba zula. Sula, eu si no la'ataröini mbalönia, ba da'ö labe'e wangeheta sawu mbanio. Aefa lasulaini ba no aheta zawu, amena laboto fake du'i-tu'i zi'öli, aefa da'ö sa'ae tola lakhao ba wogao/fogao (alat parut) ba wehede Li Yöu (dialek Nias Utara) ba wehede fetaro raya latötöi ia ndrökhia (dialek Nias Selatan), ba tola göi laŵaö ndrökha

Fogao moroi ba danö niha.

Lakhao Mbanio bulö'ö

Fogao ba danö niha, sambua wakake si so fefu dozi omo. Fogao so mbawa nia nifaböbözi'ö ba ziambu, la'arakhaini, ba so göi daoma-daoma moroi bageu. Ba bawa wogao latanö ba mbagi daoma-daoma wogao. Fogao, no sambua fanolo ba nono niha ba wangoguna'ö banio ni'a ma ni bali'ö fanikha sami ba simanö göi ni bali'ö ö gurifö. Ba banio nikhao no oya labali'ö tanömö gö.[1]

Fogao Memböröta bulö'ö

Fagoa tenga ha ba danö niha, no göi tobali fakake ni oguna'ö niha ba mbanua tanö bö'ö. Fogao ba mbanua Semoa si so ba gotaluara Hawaii faoma Selandia Baru, Bada'ö no lasöndra fogao ni'oguna'öra moroi ba gara, nolahaogö simane fato, ba da'a göi hulö fagölö ira si so ba danö Indonesia, simane ba Sumatra, Jawa ba Bali.

Fogao India bulö'ö

Ba danö India, fogao no arakhagö otu amatonga fakhe. Ba baga sibai hulö zimane ba danö niha, so geu daoma-daoma ba so mbawa wogao. Si fabö'önia, na ba khöda fogao ha ba wogao banio, nahania tabe'e tou, simane ba India, ba geu daoma-daomania no so gamatohula naha mbanio nikhao sifakhai ba mboto wogao, baga sibai.

Fogao Nifuta bulö'ö

Meno idugu ato niha sebua fangi'ila ba fa'atua-tua, faoga andre, lahaogö ia lafobawa garagazi soya ba labe'e ndrangania amena lafuta ba wogao bania. Da'a no göi baga sibai, na fogao ba danö niha tagogohe mbanua si no la boto faoma dua tanga, na da'a tambai danga wololohe banio, ba tanga sitambai zamuta ya'ia.

Fogao Fake Dinamo bulö'ö

Me no sa'ae idugu atua-tua niha gulidanö ba idugu aoha halöwö nibaya-baya niha. No so sa'ae iada'a wogao banio sabölö aoha, ya'ia wogai samake dinamo. Da'a moguna lafakhai ba lisitiri amena auri ia. Ba hiza no alio sa'ae ba wogao gofu ha wa'oya manö mbanio sedöna lakhao.

Fogao Nibe'e Osö-Ose ba Geu bulö'ö

Lö aetu aka niha, idugu la'alui hadia zaoha khöra. Fogao moroi ba gosö-osö ni osö ba geu. Balö wafa sebolo ma'ifu, la osö gosö-osö khönia, nano lafaigi tobönö amena la tandraigö. Lala wamake fogao da'a. Fogao si no la'osö gosö-osö misa khönia, lagogohe ba danga takera, ba banio si no lasulo, la dekha ba gosö-osö ba wafa da'ö, ba notola la khao mbanio sa'ae khönia. [2]

Umbu bulö'ö

  1. Arowana,Anja (12 Nopember 2017)."Parut Kelapa Warnai Pembukaan Malang Tempo Doeloe" . MalangVoice.Com di akes 2 Nopember 2020
  2. BenuaMesin.Com. "Transformasi Alat Parut Kelapa Manual Dari Zaman Batu Hingga Modern" Di akses 2 Nopember 2020