Tesi sinumbua ni'odödögö nitanö, bulunia la oköli'ö simöi famola'a naŵö nidanö ba fangamohua nidanö. Idanönia fagölö wanötöira döi zinumbuania. Tesi ba li Indonesia ya'ia da'ö; Teh. Ba Danö Niha, dozi omo oi so tesi bubuk ma celup si no tobali awö nidanö nifaehagö ba na so dome. Tesi arakhagö fagölö wetaronia faoma Kofi. Tesi andre so khönia kafeina, sambua infusi nihaogö moroi ba mbulu tesi ni'ukhugö, lehe-lehe tesi, faoma huge-huge ni'oköli'ö moroi ba zinanö sotöi Camellia sinensis faoma idanö saukhu. Tesi (idanö) andre nihalö moroi ba zinumbua tesi nifa'oli ba zi 4 ngawalö ya'ia da'ö; teh hitam, teh oolong, teh hijau, faoma teh putih.

Bulu tesi ba mako tesi gaiwan
Tesi nitanö

Tesi andre la'oguna'ö ia ba nidanö moroi ba mbua nibali idanö nibadu, rempah-rempah mazui sinumbua mbulu ndru'u nibali'ö dalu-dalu, simane teh rosehip, camomile, seruni krisan faoma jiaogulan. Tesi si tenga moroi ba mbulu tesi, latötöi ia; teh herbal.

Tesi no sambua duho kafeina, teofilin, faoma antioksidan sadogo-dogo kadar lemak, karbohidrat mazui protein sarakhagö numalö ba 0%. Na lafaruka ia ba nidanö, ba rasonia awedo-wedo, si no mondröni dödö niha wamadu ya'ia.

Teh bunga nihalö moroi ba mbowo mbunga melatilatötöi faoma teh melati mazui teh wangi melati si no la'ila sambua ngawalö tesi si no tehöngö ma oi la'ila niha ba Indonesia.[1] Famadu tesi ba Indonesia fa'ebuania 0,8 kg ero kapita ero döfi, aröu barö negara-negara tanöbö'ö ba zisagörö ulidanö, heŵa'ae Indonesia sambua negara samasi tesi numero lima sebua ba zi sagörö ulidanö.[2]

Waö-waö (Sejarah) bulö'ö

Tesi andre ba mböröta tefa'aso ba mbanua Tiongkok. Ba da'ö so zinanö tesi Camellia sinensis ni söndra ma tefa'aso fetaro provinsi Yunnan, ma bagian barat daya Republik Rakyat Tiongkok. Iklim Yunnan ya'ia da'ö tropis faoma subtropis, anaukhu-naukhu ba abasö-basö fagöna sibai wa'auri ba zinanö tesi andre. Yunnan ebolo khönia gatua satua, hiza tesöndra khönia tesi sauri samösa si no auri ba zi 2,700 fakhe. Sitörania zinanö tesi nitanö so zogamö fa'atuania 800 fakhe sifaoma tesöndra ia ba gatua da'ö.

So sambua duria meföna, si no la bali'ö sambua fangowuloi ngawalö zalua si no ara (bentuk dokumentasi) ya'ia da'ö samatunö wa Shennong simöi böröta wananö sinanö faoma dalu-dalu bulundru'u. Shennong andre, ya'ia zanöndra tesi si'oföna sibai. Simane nifa'emania ba mbukunia wa no oya itandraigö dalu-dalu mbulundru'u ba ibali'ö tesi andre sitobali dalu-dalu na so langu moroi ba dalu-dalu nihaogönia andrö. Hiza, iröi gulidanö börö wamadu dalu-dalu nihaogönia samösa si so langu, lö fakhamö ibadu tesi, me fohalöŵö langu alio sibai i'anöröi mbotonia.

Tesi ba China ba mböröta tenga nibadu simane ma'ökhö, labali'ö famaruka dalu-dalu (abad ke-8 SM). Niha Tiongkok femangara tesi langanga (770 SM–476 SM) ha ba worasoi hewisa wa'ami tesi, ba asese lafaruka tesi andre awö mbulugeu ni'a ma ba ndriwo simane sup.

Ba ginötö wamatörö Dinasti Han (221 SM – 8 M), tesi no labörötaigö la falala wangahaogö ya'ia, so ni'oköli'ö, ba tebörögö la tandraigö ia labe'e ba nidanö nibadu, itaria lafaruka ia faoma Lahia, da'a no tobali sito'ölö lafalua niha Tiongkok. Ba baero da'ö nomöi fasumangeta na so dome. Aefa ginötö wamatörö Dinasti Ming, no oya ngawalö tesi tesöndra, si no tehöngö si so fetaro mbanua Canton (Guangdong) faoma Fukien (Fujian).

Fa'ato'ölö wamadu tesi ba zi lö ara sibai, no mozaewe duriania. Ba ndröfi si 800 M, Lu Yu manura buku nibe'enia högö Ch'a Ching sangombakha ngawalö hadia ia zifakhai ba zinanö tesi. Lu Yu samöza niha si lö hadöi ama, fa'aurinia irorogö ia samösa Cendekiawan Pendeta Buddha ba zisambua biara si sökhi ba Tiongkok. Simane ono matua sibohou tanöbö'ö, asese sibai ifalua zi lö faudu ba goi-goi wa'afandrita, irege nomöi fangatarönia ba wamareso gofu hadia ia, fangila nia idugu tedou molo'ö fa'anumalö ginötö, heŵa'ae molo'ö ya'ia walö hadöi lua-lua wa'aurinia.

Ba ndröfinia ndrege talu niha, ifasafi nahiania moroi ba wa'afandrita, so ba zi 5 fakhe wa'ara. Hiza ba ginötö da'ö ba no'oya nitöngöninia hewisa lala wangehaogö tesi sifaudu moroi ba tesi ba ginötö Tiongkok Purba.

Habitat

Fa'anumalö Tesi ba Jepang (Perjalanan teh ke Jepang) bulö'ö

Ba Jepang, famadu tesi no oi la'ila niha molo'ö nifaigira moroi ba nifalua mbanua. Tanömö tesi andre, la'ohe ba Jepang, ni'ohe samösa wandrita sotöi Yeisei me molo'ö ya'ia wa samadu tesi andre manönö wa'atarö ba wamalua maharifa (konsentrasi saat bermeditasi). No la'ila ia nikaoni bapak teh ba Jepang, börö me moroi ba wanöndrania tesi andre lafakhai ia ba Zen Buddhisme. Niha si so ba kekaisaran Jepang omasi sibai ira wamadu tesi, irege arakhagö ma'afefu ba zi sagörö Jepang oi mamadu tesi. Tesi tenga ha idanö nibadu sito'ölö, sambua wa'owulo niha ba istana ha ba wamadu tesi ma tola lamane Upacara minum teh si no la'ila döinia ya'ia da'ö Cha-no-yu ma na lafo'eluaha ia ya'ia da'ö; idanö saukhu ba tesi. Famalua wa'owulo da'a, la'oguna'ö ara ginötö ba wamalua wamadu tesi si sökhi, ero inötö la tandraigö. Ritual cha-no-yu nifo'eluahara ba wasumangeta fondrege zalaŵa sifai ba kesempurnaan, kesopanan, pesona, faoma keanggunan.

Fa'anumalö Tesi ba Barat (Perjalanan teh ke Barat) bulö'ö

Fa'ato'ölö wamadu tesi si no alua ba Tiongkok faoma Jepang no tobali turimbewe ba Eropa. Orudua kafilah lö tara sibai ba dalingara hewisa sibai ia wamadu tesi andre. Nirongora wa tesi andre la ungu ba nidanö, labe'e khönia nasio, mentega awena la'a. Niha Eropa manöndra tesi ba aefa da'ö isura waö-waö biarawan Yesuit Jasper de Cruz ba ndröfi si 1560.

Portugis mamakhai fahuwusa ba wamawa khö Tiongkok, ladou'ö lala wamawa tesi sangoguna'ö köfa sanörö Lisbon aefa da'ö la tohugö ofeta ba Belanda numalö ba Prancis, ba negara-negara Baltik. Moroi ba da'ö no dozi niha ba Barat mamadu tesi.

Fangi'ila Tesi ba Indonesia bulö'ö

Tesi andre te fa'ele'ö moroi ba danö Jepang ni'ohe niha Jerman sotöi Andreas Cleyer ba ndröfi si 1664 ba latanö ia ba Indonesia ba Jakarta tenga ba danö sebolo, hulö zitobali si nanö nifaliaro sihulö mbunga. Ba ndröfi si 1827, awena tesi andre la tanö ia ba danö sebolo ba kabu Percobaan Cisurupan, Jawa Barat. Aefa da'ö, tesi andre mozawili ba danö Jawa. Meluo da'ö, sinanö sotöi Camellia sinensis var. assamica (Masters) tipe Chang ni'ohe Rudolf Edward Kerkhoven ba ndröfi si 1877 ba danö Jawa moroi ba Sri Lanka (Ceylon) ba la tanö ba Gambung, tanö raya moroi ba Kabupaten Bandung, Jawa Barat (iada'a no tobali Pusat Penelitian Teh dan Kina Indonesia) (Sriyadi et al., 2012[3]).

Fangoguna'ö ba famöfögö ngawalö tesi bulö'ö

Na no aefa lateteu, bulu tesi lö ara sibai ba aleu ba tola so khönia oksidasi na lö alio la oköli'ö ma la'okhoi'ö. Lala ba wangoköli'ö da'ö zimöi la'a-la'a mbulu tesi andre idugu araidö-raidö, me alua khöi fa'aboto klorofil ba fa'aefa tanin. amatohulania la'aukhuni faoma zau-zau saukhu ena'ö idanö si so ba mbulu tesi idugu möi baero ba numalö ba wa'oköli.

Lala wangoguna'ö mbulu tesi andre, asese latötöi ba Danö Niha lamane lakuku ba kukusa ma ba li Indonesia ya'ia da'ö; fermentasi, hewa'ae fanötöi da'a ambö enahöi. Ba wokuku tesi lö moguna ragi yamendrua sa'ae etanol simane sasese la'oguna'ö na mokuku. Na ambö enahöi ba wangahaogö mbulu tesi asese möi fa'atekiko mbulunia, tola mo talimbo, ba hiza na no simane da'a, möi zaya-zaya gölö me ha nitibo'ö ia, tebai la'oguna'ö börö tesi si no göna talimbo, so khönia langu faoma karsinogen ma karsinogenik.

Ba da'a so gangolifa tesi molo'ö wa'alaŵa oksidasi khönia:

Teh putih
ba li niha na la fo'eluaha ia, tesi safusi. Tesi da'a nihaogö moroi ba lehe-lehe tesi si lö si göna oksidasi ba me inötö lö muteteu ia, lö oya göna khönia haga luo, ba wanenaŵa fa'amanöi klorofil khönia. Tesi safusi andre lö oya sibai lahaogö ia moroi ba tesi tanöbö'ö irege da'a zimöi harago wamawa ya'ia ebua mböli. Tesi andre lö tehöngö sibai ha ba danö Tiongkok, heŵa'ae ba ginötö iada'a idugu omasi niha baero Tiongkok.
Teh hijau
ba li niha na la fo'eluaha tesi sowuge'e. Bulu tesi ni'oguna'ö ba wangehao tesi da'a, sito'ölönia aefa sibai lateu mbulu tesi ba lö laradö la'amazökhi'ö. Na no bulu tesi andre so khönia oksidasi ba zi lö oya sibai, fangahaogö oksidasi la'aukhuni (lala fokuku simane nifalua Jepang mazui simane nilau Tiongkok lafakoe ba mbalanga sebua). Tesi si no oköli, la'amawa ba nga'örö, ba la kabena fa sagokhö, da'a tesi nifotöi gun powder.
Oolong
lala fombato oksidasi ba gotalua tesi sowuge'e faoma tesi saitö, sito'ölönia tola ba zi 2-3 ngaluo wa'ara.
Teh hitam
Tesi saitö, löhana-hana na oksidasi ba zi 2 migu ofeta sara waŵa. Tesi saitö andre, sambua tesi gangolifa tesi so zawili ba Asia Selatan (India, Sri Lanka, Bangladesh) ba so ösa ba danö Afrika simane Kenya, Burundi, Rwanda, Malawi dan Zimbabwe. Famo'eluaha molo'ö ŵa'a li ma terjemahan harafiah moroi ba hurufo Hanzi sanandrösa ba tesi li Tionghoa ya'ia da'ö (红茶) mazui (紅茶) ba li Jepang lamane tesi soyo börö me idanönia na ungu mola'a-la'a oyo. Ba danö Barat latötöi faoma teh hitam me bulu tesi da'a, aitö. Ba Afrika Selatan, tesi soyo ma teh merah ya'ia da'ö fanötöi tesi rooibos sifao ba gangolifa teh herbal. Hiza tesi saitö ma Teh hitam so nasa wombagigö ya'ia ba zidombua angolifa, ya'ia da'ö; ortodoks (tesi ni'ehao molo'ö fangi'ila ma sito'ölö ba mbanua pengolahan tradisional) ba si sambuania ya'ia da'ö; CTC (metode produksi teh crush, tear, curl nibörögö wangahaogö ya'ia moroi ba ndröfi si 1932). Teh hitam si lö mu'ehao (unblended) laföfögö molo'ö hezo moroi kabu lahalö ia, döfi ha'uga lateteu, hadia mbaŵa me lateteu (böröta musim semi, faneteu simendrua, ma musim gugur). Tesi angolifa ortodoks ba CTS no oya nasa wombagigö ya'ia molo'ö kualitas daun pascaproduksi sifagöna ba standar Orange Pekoe.
Pu-erh (Póu léi dalam bahasa Kantonis)
Tesi pu-erh tobagi ba zidombua ngawalö: sataha ba sasoso ma mentah dan matang. Tesi pu-erh sataha tola la'oguna'ö ba wa'alio ba la'irö'ö ba ginötö si lö ara sibai. Ba ginötö wangirö'ö tesi andre, ma teh pu-erh so khönia oksidasi mikrobiologi tahap kedua. Tesi pu-erh sasoso la'ehao moroi ba mbulu tesi si no oksidasi sifao artifisial ena'ö fagölö rasora tesi pu-erh sataha si no ara la'irö'ö, irege idugu atua mbulunia. Tesi pu-erh sasoso, lahaogö ba wamareso fa'abasö-basö ma ha wa'alaŵa temperatur mbulu tesi andrö sarakhagö fagölö ba lala pengomposan. Tesi pu-erh sito'ölönia la'amawa ba nga'ölu mbulu, si no la gölugö hulö zimane batu bata, piring kecil, mazui simane mako. Tesi pu-erh si no la gölugö, ena'ö lala oksidasi tahap kedua tola tefalua sökhi, me tesi pu-erh andre si lö la fera'ö khönia wa'abasö-basö, ara tola asoso ia. Idugu ara la'irö'ö tesi andre ba idugu amohua huania, ba tesi pu-erh idugu ami na labadu. Tesi pu-erh sataha itaria la'irö'ö ba ginötö sara, tola manö irugi ba zi 30 fakhe mana'i so zangirö'ö irugi 50 fakhe ena'ö idugu asoso. Ere wangi'ila zi no mangosara'ö ginötö wangirö'ö tesi andre, ya'ia da'ö; ba zi 10 ofeta 15 fakhe. Ira niha Tibet no so khöra wa'ato'ölö wamadu tesi pu-erh nifaruka faoma mentega moroi ba dawö-tawö yak, gulo faoma asio.

Tesi andre göi asese lafakhai ia ba zoguna ba wa'owaöri ni'oguna'ö niha. Tesi sowuge'e ma Teh hijau faoma tesi pu-erh no ato zangoguna'ö ya'ia ba wamalua diet ma ena'ö alö wa'esolo. So göi gangowuloa niha samakhai tesi andre, ba wangaoha boto keseimbangan yin yang. Tesi sowuge'e ma Teh hijau tefaolo ia ba yin, tesi saitö ma teh hitam aolo ia ba yang, na tesi oolong no la'ila wa ba gotalua so'ia. Tesi pu-erh sola'a-la'a sa raidö-raidö, lafarisayoi so khönia wa'abölö ma energi yang sasese la faruka faoma bunga seruni sofa'abölö ma energi yin.

Umbu bulö'ö

  1. "Minum Teh Juga Memiliki Manfaat Kesehatan". Arsip moroi versi asli irugi 2007-03-12. Mufaigi me 9 September 2022. 
  2. "4. Sugar and beverages". FAO. Mufaigi me 9 September 2022. Major producers are: India, which accounts for about 29 percent of global production; China, 23 percent; Sri Lanka, 9 percent; Kenya, 8 percent; and Indonesia, 6 percent. 
  3. Sriyadi, B., R. Suprihatini, and H.S. Khomaeni. 2012. The development of high yielding tea clones to Increase Indonesian Tea Production. In: Chen, L., Z. Apostolides, and Z. Chen (Eds.). Global Tea Breeding: Achievements, Challenges, and Prespectives. Zhejiang University Press, p: 299–307.