Fabola ma Famai bola (li Indonesia "sepak bola") no sambua wamaisa sangoguna'ö bola nitifa-tifa faoma ahe ba danö lafa sebolo. So dombua "tim" si famai, ba ero "tim" so bakha 11 niha. Fa'ebua bolania 68-70 cm ba la'omai'ö ia ba danö lafa si öfa sagi sanau, ba ba faoma fatambai mbalö danö lafa so darufa (li Indonesia "gawang"), heza lafatörö bola ya'ira si famai. Ero lafatörö bola bakha ba darufa lafotöi ia sambua "gol".[1] Ohitö dödö bakha ba wamai bola ya'ia da'ö ba wamatörö bola bakha ba darufa nudu. Haniha zabölö oya mamatörö bola ba darufa nudu, da'ö zi möna.

Niha si fabola ba Jerman

So goi-goi ba wamai bola. Goi-goi sabölö oya la'o'ö niha ma'ökhö tefa'oli me ndröfi 1863. Molo'ö goi-goi andrö, götö wamaisa ha sozago darufa zi tola mondra'u bola faoma tanga, ba ha bakha ba nahia si öfa sagi si no mutandrai. Fefu zi famai tanö bö'ö ha tola la'oguna'ö gahera ba wanifa bola, ma zui högöra ba wanandru bola. Fa'ara wamai bola ya'ia da'ö 2x45 menit. Aefa 45 menit, lafalali nahiara ya'ira zi dombua "tim". Haniha zabölö oya mamatörö bola ba darufa nudu ba ginötö ahori zi-90 menit, da'ö zi möna. Na ba gangahorita ginötö andrö faoma fagölö wa'oya "gol" nisöndra dombua "tim" sifahulö, ba tola lafazaumba hua gefe ba wangetu'ö haniha zimöna (li Indonesia "mengundi"), ma zui latohugö wamaisa 2x15 menit irege so sambua "tim" simöna, ma zui lafalua wahulösa "tim" haniha zabölö oya mamatörö bola bakha ba darufa nitifa moroi ba sambua naha si no muhonogöi (11 meter moroi ba darufa). Lafotöi zafuria andre ba li Indonesia "adu penalti". Samalua fahulösa (li Indonesia "pertandingan" ma "kejuaraan") zangetu'ö hezo nifalua moroi ba zi tölu lala andrö na lö "tim" simöna aefa zi-90 menit.

Fabola andre no famaisa fondrege la'omasi'ö niha ba gulidanö, so mato 250 juta zi lö aetu famai ba töra 200 negara ba ba gölana. Duma-dumania Piala Dunia FIFA no fahulösa fondrege ato niha samaigi, töra moroi ba Olimpiade.[2] Angahorita wahulösa bola ndra matua Piala Dunia (li Indonesia "final") no fondrege ato niha samaigi i'otarai 2009.[3]

Samatörö ya'ia ba zi sagörö ulidanö ya'ia FIFA, ba barö FIFA so önö nifotöi konfederasi sangeregesi tödö wamatörö wamaisa bola ba zi lima danöa (AFC, CAF, CONCACAF, CONMEBOL, OFC ba UEFA). Barönia so gangorahua nasional nifotöi "asosiasi", samatörö wamaisa bola, he nifotöi famaisa bola profesional[4] ba he göi nifotöi famaisa bola amatir[5], ba ero negara (ba ba gölana si no muhonogöi). Ba Indonesia töinia PSSI (Persatuan Sepak Bola Seluruh Indonesia).

Fahulösa fondrege tehöngö ba ya'ia Piala Dunia FIFA, he fahulösa iramatua ba he fahulösa ira'alawe. Baero da'ö fondrege tehöngö göi wahulösa ndramatua ba Eropa (Liga Champions UEFA) ba fahulösa ira'alawe ba Eropa (Liga Champions Wanita UEFA).

Töi famai bola bulö'ö

Fabola no sambua moroi ba gotalua oya wamaisa sangoguna'ö bola (bola voli, bola kaki, bola rago, bola rugbi, bola tenis, bola pingpong, btn). Heŵa'ae simanö sito'ölönia na latötöi bola ba fabola ba Danö Niha ba ba Indonesia niŵaö dödöra ya'ia bola sowulo-wulo nitifa faoma ahe nifotöi sepak bola ba li Indonesia. Ba Britania Raya, Irlandia, Australia, Kanada ba Afrika Selatan lafotöi ia football, bahiza ba Amerika Serikat latötöi ia soccer. Ba Jepang lakaoni ia sakka.

Waö-waö bulö'ö

No so wamai bola ba mato ha'uga soi ba gulidanö. Ba Yunani so wamaisa bola nifotöi phaininda ba episkyros.[6][7] Famai bola episkyros duma-dumania no lagambaraini ba piala wahulösa bola Eropa UEFA.[8] Baero da'ö so wamai bola ba niha Romawi nifotöi harpastum. Bahiza he harpastum ba he phaininda ma zui episkyros no fabö'ö ma'ifu moroi ba wamai bola ni'ilada ma'ökhö, me la'oguna'ö göi dangara ba wangomai'ö ya'ia. Abölö fakhili ia ba famaisa bola voli.[9][10][11][12][13][14]

Simanö göi so ba Tiongkok wamaisa bola nifotöi cuju sabölö fakhili ba wamaisa bola ni'ilada iada'a.[15] Fabolasa cuju andre tobali kemari ia ba Jepang [16][17] ba chuk-guk ba Korea.

Molo'ö FIFA, lö khai-khai fefu wamai bola me föna andre ba wabolasa iada'a.[8][18] Fabolasa ni'ilada iada'a tumbu ia ba Eropa, töra-töra ba Inggris.[19] Ba ngaotu ndröfia si-19 lafazökhi goi-goi wamaisa bola si tobali standar ba Inggris. Goi-goi andre zi tobali dane-dane goi-goi wabolasa irugi ma'ökhö.

Goi-goi bulö'ö

Tanö lafa bola bulö'ö

 
Tanö lafa wamai bola

Naha wamai bola no öfa sagi. Fa'anaunia 100–120 meter ba fa'ebolonia 65–75 meter.[20] Faoma fatambai ba mbalö danö lafa no lataru'ö darufa (li Indonesia gawang). Fa'ebolonia 7,32 meter ba fa'alaŵania 2,44 meter.[20] Ba zi fasui darufa so naha si öfa sagi nitandrai sitobali naha heza tola iwawaya bola sozago darufa, ba heza lahuku "tim" faoma penalti na lafazökhi zi lö mutehe bakha ba nahia si no mutandrai andre. Föna darufa so sambua nahia si öfa sagi nitandrai irugi 16,5 meter moroi ba darufa. Nahia nitandrai andre lafotöi ia "daerah penalti". Na lasawö goi-goi bakha ba nahia nitandrai andre, ba lahuku "tim" faoma "penalti", ya'ia na latifa bola 11 meter moroi ba darufa zanawö goi-goi.[20]

Fa'ara wamaisa bulö'ö

Sito'ölönia fa'ara wamai bola 2 × 45 menit, inönö 15 menit wolombase ba gotalua zi dombua ginötö andrö.[20] Na fagölö mbua nisöndra "tim" si fahulö, latohugö wamaisa 2 × 15 menit, irege so zimöna. Na no ahori ginötö si 30 menit andrö ba lö nasa simöna, latohugö faoma fanifa bola moroi ba nahia "penalti" (li Indonesia adu penalti).[20]

Baero da'ö tola ifataro sama'ola (li Indonesia wasit) hawa'ara ginötö sinangea munönö ba zi 90 menit na so ginötö saekhu götö wamaisa (duma-dumania börö me lafalali zi famai, ma börö me ahori ginötö ba wanolo ya'ira börö me no mesokho ira, btn.). Onönöta ginötö andre lafotöi ia ba li Inggris injury time ma zui stoppage time.[20]

"Gol" nisöndra ba ginötö ninönö tobali fangerai mbua angahorita nifotöi skor. Bahiza "gol" nisöndra ba ginötö penalti lö la'erai ia, ha moguna ia ba wangetu'ö hadia möna sambua tim ma lö'ö.[20] Ba gangahorita ndröfia si-90, ifatörö sambua sistem gol ana'a (li Indonesia gol emas) ba gol firö (li Indonesia gol perak) International Football Association Board (IFAB) ba wangetu'ö wa no awai wahulösa.[20] Bakha ba sistem gol ana'a, haniha "tim" si föföna manöndra "gol" ba ginötö onönöta, "tim" andrö zimöna. Bakha ba sistem gol firö, haniha "tim" sabölö oya "gol" ba gangahorita ginötö onönöta, da'ö zimöna.[20] Bahiza sistem andre lö sa'ae i'oguna'ö IFAB.[20]

Fangosiwawöi goi-goi bulö'ö

 
Ibe'e wondrakö karate sa'usö samabali (li Indonesia wasit)

Na ifazökhi gamuata si lö mutehegö samösa sifamai, ba ibe'e khönia wondrakö samabali wamaisa (li Indonesia wasit). Fondrakö andrö ya'ia balö garate sa'usö na lö abölö sibai horö zifamai, ba balö garate soyo na ebua sibai horönia.[21] Na alua zi lo mutehegö, ibatogö wamaisa samabali, ihalö baero khönia mbalö garate sa'usö ma zui soyo ba iforoma'ö khö zifamai andrö, ba itanö bakha ba zura döinia.[21] Balö garate sa'usö tebe'e khö samösa zifamai na lö sportif ia, duma-dumania na lö aetu i'osiwawöi goi-goi, fabu'ali ia ba zifamai bö'ö, ibe'e ena'ö ahou wamörögö wamaisa, möi ia baero ba bakha ba danö lafa ba zi lö nitehegö zama'olo, no töra ahatö ia ba zifamai bö'ö sangai tendangan bebas ma zui samazaumba bola bakha.[21] Na isöndra dombua mbalö garate sa'usö samösa sifamai, ba i'anema'ö labe'e khönia mbalö garate soyo, ba silötolalö'ö ibato wamaisa ba iröi danö lafa.[21]

Silötolalö'ö ibatogö wamaisa ba iröi danö lafa sifamai sanöndra balö garate soyo, ba tebai lafalali ia faoma sifamai bö'ö.[21] Horö si tola labe'e mbalö garate soyo: amuata si tola mame'e mesokho abölö-bölö zifamai bö'ö, modilo, mamözi niha, mano'agö zifamai sedöna manifa bola lumalö ba darufa, mombabaya bola faoma tanga (lö fao zozago darufa), manguma'ö fehede sanandraŵaisi. Simanö göi horö na ibabaya bola baero naha si no mutandrai sozago tarufa.[21]

Samabali ba sanolo ya'ia bulö'ö

 
Tarufa wabolasa ba sozago darufa

Ba wamaisa profesional, so mato ha'uga niha sondrönia'ö gofanöŵa wamaisa, ya'ia da'ö samabali (li Indonesia wasit), darua zamaigi khoi-khoi (li Indonesia hakim garis), samösa zamaigi-maigi ba dalu danö lafa, ba samösa zamaigi-maigi tarufa. Khö zama'olo so nono wikho (li Indonesia peluit). Ifoli nono wikho tobali tanda ba wobatogö wamaisa. Ya'ia göi zame'e fondrakö ma zui fohöwö na so goi-goi ni'osiwawöi. Ero zamaigi khoi-khoi lahörö-hörögö matonga danö lafa. No la'ohe mandrera ni'alaŵa'öra na la'ia no lafalua golalöŵa sifamai, ma zui no möi baero bola moroi ba nola danö lafa, ma zui no sala nahia samösa zifamai (li Inggris offside). Sito'ölönia la'o'ö-o'ö zifamai fondrege furi ba wamaigi-maigi na alua offside.

Halöŵö zondrönia si samösa tö ya'ia ba wamaigi-maigi ginötö, töra-töra na so ginötö saekhu börö me so wamalali zifamai ma zui so wangosiwawöi goi-goi. Ya'ia zangetu'ö hawa'ara ginötö onönöta ba wanohugö wamaisa. Ya'ia göi zamareso sifamai nifalali ba tobali ia si so ba huhuo ba gotalua manajer tim ba samabali. Baero ira andre la'oguna'ö iada'a teknologi video ba wanolo zamabali ba wamaigi hadia sindruhu no alua wangosiwawöi goi-goi. Duma-dumania na ambö oroma ba hörö hadia no offside samösa zifamai. Tola ifaigi video samabali ba wangetu'ö ya'ia.

Famai bola ba Danö Niha bulö'ö

Omasi-masi göi niha ba Danö Niha wamai bola, he iraono ba he satua, he mosino ba he moteu. Itaria lö manö balö wamaisara, hulö asala omuso manö dödöra. Börö me lö lasöndra bola sindruhu, itaria manö la'oguna'ö bola gitö, asala tola latifa-tifa ia. Simanö göi danö lafania, itaria tanö sabe'e ma zui tanö sotambu ba aelo. Itaria lalau famai bola ba danö lafa, ma ba dalu lala, ma zui ba newali föna nomo.

Fabola no göi tobali sambua famahaö ba zekola. Ba da'ö lafomaha ira hadia goi-goi wamaisa bola simane nifa'oli yaŵa, ba hewisa wolo'ö ya'ia.

Faigi göi bulö'ö

Umbu bulö'ö

  1. Fehede "gol" tehalö moroi ba li Inggris "goal", niŵaö niha na mu'ao ira wa no möi bakha bola ba darufa. Tola tafo'eluaha ia ba li Niha faoma, "No möi bakha!" ma zui "Noa! Noa! Noa!". Fakhili geluahania na laŵaö Danö Niha, "Ahulu! No ahulu!" ma zui "Tobaya! No tobaya!".
  2. 2002 FIFA World Cup TV Coverage. FIFA. 5 Desember 2006. Te'irö'ö me 14 Maret 2005. Mufaigi me 06/01/2008.
  3. Champions League final tops Super Bowl for TV market. BBC Sport. British Broadcasting Corporation. 31 Januari 2010. Te'irö'ö me 12 Januari 2016. Mufaigi me 25/02/2010.
  4. Lafotöi profesional niha na tuho halöŵönia ha famai bola (la'osindruhugö wondrou'ö nekhe-nekhera ba wamai bola ba famaisa andrö tobali börö wangaluira göi.
  5. Lafotöi amatir niha na tenga famai bola duho halöŵönia, bahiza ha aya-aya dödö. Eluahania lala wangaluira so ba nahia bö'ö ba hezo molala ira awena möi ira famai bola.
  6. "Classic Football History of the Game". FIFA. Arsip moroi versi asli irugi 25 December 2012. Mufaigi me 17 September 2013. 
  7. "A gripping Greek derby". FIFA.com. Arsip moroi versi asli irugi 2 November 2020. Mufaigi me 30 October 2020. 
  8. 8,0 8,1 "Fury as FIFA finds a field of dreams in China". Bangkok Post. 5 June 2014. 
  9. Murray, Scott (2010). Football For Dummies. John Wiley & Sons. hlm. 33–. ISBN 978-0-470-66440-7. Arsip moroi versi asli irugi 20 April 2021. Mufaigi me 20 April 2021. 
  10. Nigel Wilson, Encyclopedia of Ancient Greece, Routledge, 2005, p. 310
  11. Nigel M. Kennell, The Gymnasium of Virtue: Education and Culture in Ancient Sparta (Studies in the History of Greece and Rome), The University of North Carolina Press, 1995, on Google Books Archived 5 Desember 2016 at the Wayback Machine
  12. Steve Craig, Sports and Games of the Ancients: (Sports and Games Through History), Greenwood, 2002, on Google Books Archived 6 Desember 2016 at the Wayback Machine
  13. Don Nardo, Greek and Roman Sport, Greenhaven Press, 1999, p. 83
  14. Sally E. D. Wilkins, Sports and games of medieval cultures, Greenwood, 2002, on Google books Archived 6 Desember 2016 at the Wayback Machine
  15. "Sports". Encyclopedia Britannica (ba li Inggris). Arsip moroi versi asli irugi 17 April 2021. Mufaigi me 20 April 2021. 
  16. "History of Football – The Origins". FIFA. Arsip moroi versi asli irugi 3 August 2015. Mufaigi me 15 December 2017. 
  17. Chadwick, Simon; Hamil, Sean, ed. (2010). Managing Football: An International Perspective. London: Routledge. hlm. 458. ISBN 978-1-136-43763-2. Arsip moroi versi asli irugi 20 November 2018. Mufaigi me 30 May 2018. 
  18. "Classic Football History of the Game". FIFA. 10 June 2014. Arsip moroi versi asli irugi 28 March 2013. Mufaigi me 19 June 2014. 
  19. "History of Football – Britain, the home of Football". FIFA. Arsip moroi versi asli irugi 1 July 2007. Mufaigi me 20 November 2006. 
  20. 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 Soccerwebsite.org Archived 2011-06-21 at the Wayback Machine Goi-goi ni'o'ö ba Indonesia ya'ia da'ö, fa'anau 90–110 meter ba fa'ebolo 58–70 meter. Mufaigi me 09/08/2011. (Li Inggris)
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Soccerhelp.com Mufaigi me 09/08/2011. (Li Inggris)