Epikuros (li Yunani satua Ἐπίκουρος, Epíkouros, li Inggris Epicurus, 341–270 föna wa'atumbu Yesu) no samösa filosofo[1] moroi ba danö Yunani samasindro sambua filosofi nifotöi epikureanisme,[2] sambua nungo filosofi soya la'o'ö niha irugi ma'ökhö. Tumbu ia ba hulo Samos ba Yunani, ama ba inania moroi ba Athena. Me no aolo dödönia ba wamahaö Democritus, Aristippus ba Pyrrho,[3] ba te göi filosofi sinisme, ibörögö itenaŵa filosofi Plato ni'o'ö ato niha ba ginötö da'ö ba ibokai sambua sekola filosofi si bohou ba Athena nibe'enia töi "Kabu". Tehöngö ia awö niha si no manörö sekolania andrö börö me lalau manga-manga ma'ifu gasa-gasa wa lalau wamahaö filosofi. Töra moroi ba da'ö itehegö göi ndra'alawe ba ira sawuyu we'amöi ba zekola andrö.[4] So töra 300 zinura Epikuros, bahiza oya ba gotaluania zi no tekiko. Ha tölu zura nifa'ohe'önia zi toröi (sura khö Menoeceus, Pythocles, ba Herodotus) awö dombua gangowuloa gamaedola (Tuho Wawmahaö ba Amaedola Vatikan), ba so mato ha'uga gakhökhöla zura. Börö wa'atekiko ngawalö zinurania, arakhagö fefu wangi'ilada sanandrösa ba filosofi Epikuros ha ta'ila moroi khö ndra niha bö'ö sauri furinia simane Diogenes Laertius, sanura waö-waö wa'aurinia, ba Lucretius, Philodemus, Sextus Empiricus, ba Cicero.

Adu Epikuros

Tola taŵa'ö wa Epikuros andre zama'anö dane-dane filosofi ni'oguna'ö niha irugi ma'ökhö ba zi sagörö ulidanö. Tuho wamahaönia si no tobali dane-dane filosofi andrö ya'ia wa

  1. böi faduhu dödöda gofu hadia ia na lö tola tatandraigö ia ba zi tola i'ila höröda, ba
  2. böi faduhu dödöda gofu hadia ia na tenga nifo'ono ia moroi ba nomoro sara andrö yaŵa.

Lafotöi gamakhoita no.2 andrö "deduksi logis", eluahania moroi ba zi ndruhu si no ta'ila ba no.1 yaŵa tola tafo'ono ia mitou molo'ö goi-goi nifotöi logika, eluahania molo'ö lala sadölö ba satulö.

Molo'ö Epikuros tuho dödö bakha ba filosofi ya'ia da'ö ba wanöndra ba ba wanolo niha bö'ö wanöndra wa'owua-wua dödö (li Yunani eudaimonia), heza lö fa'afökhö dödö ba gotalua niha ba lö khöra fa'ata'u (li Yunani "ataraxia") ba lö khöra fa'afökhö (li Yunani "aponia"). Iŵaö wa awena tola lagohi filosofi niha na lö mo'amböta ira ba so khöra nawö si fahuwu. Ifahaö wa so wa'ata'u, fangiwa dödö, faya'osa ba falimosa ba niha börö me lö latema wa'amate ba börö me lawalinga afökhö wa'amate andrö. Molo'ö Epikuros fa'amate no angahorita he boto ba he noso, ba börö da'ö lö moguna ata'u niha. Iŵaö wa so sa lowalangi, bahiza lö ilau rörönia wa'auri niha ba gulidanö lowalangi andrö. Ifahaö wa silötolalö'ö lalau zi sökhi niha, tenga börö me isulöni khöra da'ö lowalangi dania ma zui ihuku ira dania na lö lalau ia. Lö edöna ikhamö "ataraxia" niha na ifalua gamuata si sökhi ha börö me itötöna zulö dania.

Epikuros no samösa niha nifotöi "empiris", ya'ia da'ö niha si faduhu tödö wa umbu wangi'ila satulö ba gulidanö ha si tola i'ila hörö ba ibabaya tanga. Ifa'anö wangi'ila bakha ba fisika ba kosmologi molo'ö nitemania moroi khö filosofo Demokritus, sauri ambö töra 460–379 fatua lö tumbu Keriso. Simane Demokritus, faduhu dödö Epikuros göi wa banua si yaŵa awö danö lö ola ba lö mamalö, wa gofu hadia ia tefazökhi moroi ba ngawua fondrege ide-ide nifotöi "atom". Fefu zalua ba gulidanö ba ba mbanua si yaŵa no lua-lua wamaliŵa "atom" andre. Bahiza fabö'ö ma'ifu zöndra Epikuros moroi khö Demokritus me iŵaö wa tola te'abila'ö lala wofanö "atom" andrö, na lö'ö ba fefu zalua alua ia ba zi lö tola ta'etu'ö heza lumalö ia. Hiza börö me tola te'abila'ö lala wofanö "atom", andrö tola so khöda wangetu'ö hadia tatörö gabera ma zui kabölö, hadia molombase ita ma zui tatohugö wofanö, hadia talau zi sökhi ma zui si lö sökhi, btn.

Heŵa'ae ato niha solo'ö khö Epikuros, no oya göi wasöndratali ba wamahaönia. Fondrege ato niha solo'ö famahaönia götö Repulik Roma. Aefa da'ö itugu alö ia börö wa'atohare wa'anihakeriso. Awena dania ba ngaotu ndröfia si-17 tobali ato ndra filosofo solo'ö famahaönia, töra-töra ya'ira simane John Locke, Thomas Jefferson, Jeremy Bentham, ba Karl Marx.

Umbu bulö'ö

  1. Lafotöi filosofo (li Indonesia "filosofo") samösa niha si no fahöna wa'atua-tua börö me no itörö zekola filosofi ba no i'awalisi wamahaö andrö ba universitas. Lafotöi filosofi (li Indonesia "filosofi") sambua mbolo wamahaö ba universitas samatunö gofu hadia ia zi fakhai ba wangi'ila simane hana wa so ita ba gulidanö? hewisa ta'ila wa sindruhu no sindruhu ba tenga faya? hadia mbörö wa atoru tou hadia ia ba lö atoru ia miyaŵa, btn. Börö da'ö filosofi no tobali dane-dane fefu wangi'ila.
  2. Lafotöi epikureanisme sambua nungo filosofi nifa'anö molo'ö lala wangera-ngera Epikuros.
  3. Diogenes Laertius, Book IX, Chapter 11, Section 64.
  4. "Diogenes Laertius, Lives and Opinions of the Eminent Philosophers Book X Section 3".