Ernst Ludwig Denninger

falito Protestan moroi ba Jerman
(Saekhu moroi ba Denninger)

Ernst Ludwig Denninger (★1815 – †1875) no samösa falito Protestan moroi ba Jerman si möi mamazaewe Taromali Lowalangi ba Danö Niha. Ba hiza tehöngö göi ia me ya'ia zi oföna sibai mangali Duria Somuso Dödö ba li Niha,[1] heŵa'ae lö la'oguna'ö niha Zura Ni'amoni'ö ni'alinia andrö.

Denninger no göi falito Protestan si föföna sibai mombayaigö idanö Nono Niha.[2] Terou dödönia we'amöi ba Danö Niha aefa falukha ia khö Ndraono Niha si so ba Padang.

Aefa halöŵönia ba Danö Niha, mangawuli Denninger ba Jerman ba lö ara aefa da'ö iröi gulidanö. Tola lamane wa ya'ia andre falito Protestan si oföna sibai molohe Turia Somuso Dödö ba Danö Niha.[1]

Fa'auri bulö'ö

Tumbu Denninger ba Berlin me 4 Desember 1815. Me awuyu-wuyu ia nasa mohalöŵö ia ba wangehaogö lala zimbo (li Indonesia cerobong asap) ba mbanuara. Aefa da'ö möi ia sekola ba seminari Bassel Mission, ba me no i'awalisi zekolania ba da'ö möi ia fao awö ba sambua gangowuloa misi sotöi Rheinische Missionsgesellschaft si so Wuppertal, Barmen, Jerman.[1]

Ba ndröfi si 1848-1859 lafatenge ia ba Kalimantan ba wamazaewe Taromali ba gotalua niha Dayak, ba hiza aetu ba dalu lala ba tebatogö halöŵö andre börö wanenaŵa niha mbanua ba da'ö.

Andrö lafatenge ia ba danö Batak. Ba hiza lö a'ozu möi ia, me mofökhö ndrongania me larugi Padang. Ba Padang andre falukha-lukha ia Nono Niha si no mangarato ba da'ö. Ibörötaigö ifaguru ia ba li Niha, me omasi ia möi ba wanuriaigö Turia Somuso Dödö ba Danö Niha.

Ba 27 September 1865 ofeta Denninger ba Gunungsitoli. No fao khönia fefu nösi nomonia, göi nononia sawena tohare moroi ba Jerman ba wanolo dongania sofökhö. [3] Irugi ma'ökhö la'owasaini luo wa'atoharenia andre ira gereja-gereja Protestan ba Danö Niha tobali luo wa'atohare wanuriaigö Injil ba Danö Niha.[4][5][6]

Fanuriaigö Turia Somuso Dödö bulö'ö

Ba mböröta we'asonia ba Danö Niha ambö i'ila lala fahuhuo khö niha mbanua Denninger.[7] Andrö wa ibörötaigö ibagi-bagi mbago awö nafo ena'ö adöni dödö niha mbanua khönia. Ba hiza ara (arakhagö 10 fakhe) awena mowua halöwönia andre me tebayaigö idanö 25 niha ba wangowasaini Paska 1874.[8] Aefa da'ö ibörötaigö itöröi nomo-omo misa ba wamahaö ndraono ba wombaso ba ba wanura. Mowua halöŵö andre irege latolo ia dania iraono si hino töla ba wamahaö iranono ba zekola migu nibokainia ba Gunungsitoli me döfi 1866.[1]

I'ali zura Yohane awö zura Luka ba li Niha Denninger, latolo ia iraono si hino döla no mege.[1] Ba wo'alinia Sura Ni'amoni'ö, i'oguna'ö Denninger ngawalö döi si so bakha ba li Niha. Duma-dumania i'oguna'ö Lowalangi tobali döi zomböi banua si yaŵa. Ilau da'a ena'ö tola aboto ba dödö Nono Niha wamahaö ni'ohenia.[9]

Ba ndröfi si 1874 iraka British and Foreign Bible Society zura Luka ni'alinia (högö zura andre: Turia Amusoladödö Gamonita Tesua wa Luka).[10]

I'orudugö Denninger fefu ngawua wehede moroi ba dialek ba Danö Niha, ena'ö oi tesalahini ira. Ba hiza da'a sibai göi mbörö wa lö aboto ba dödö niha na labaso zura andrö. Heinrich Sundermann dania furi ö zangohalöŵögöigö mangawuli wo'ali Zura Ni'amoni'ö ni'oguna'ö irugi ma'ökhö.[11]

Ba ndröfi si 1875 mofökhö Denninger. Möi ia wangalui dalu-dalu ba Batavia (töi Jakarta me föna) ba ba döfi aefa da'ö iröi gulidanö. Latohugö halöŵö si no ibörötaigö ba Danö Niha ya'ira falito tanö bö'ö.[1]

Basoŵa bulö'ö

Umbu bulö'ö

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 "Ernst Ludwig Denninger | e-MISI". misi.sabda.org. Mufaigi me 2022-02-03. 
  2. So zi tobali Niha Keriso Ndraono Niha si toröi ba Penang, Malaysia, töra 30 fakhe fatua lö labörötaigö halöŵöra ya'ira falito Protestan ba Danö Niha. Börö Ndraono Niha andrö göi wa tola tohare ba Danö Niha darua falito Katolik moroi ba Perancis me 1832, ya'ia da'ö Jean Pierre Vallon ba Jean Laurent Berard. Lö ara me no larugi Danö Niha mate ira, irege teböhöli misi Gereja Katolik ba Danö Niha, irugi tebörögö zui dania ba 1939. Faigi Sejarah Masuknya Agama Kristen di Pulau Nias], jalapress.com (10/08/2019), mufaigi me 19/04/2023)
  3. Hummel & Telaumbanua, hlm. 95, 97.
  4. "Gereja Fanorotodo dan Sejarah Masuknya Agama ke Nias". pesona indonesia (ba li Indonesia). Arsip moroi versi asli irugi 2020-04-11. Mufaigi me 2020-04-11. 
  5. "Ibadah Raya Yubileum 150 Tahun Misi di Kepulauan Nias". Berita Terkini Medan Sumut - Utama News (ba li Inggris). Mufaigi me 2022-02-03. 
  6. "Yubileum 150 Tahun Misi di Kepulauan Nias Dirayakan Dalam Ibadah Raya". HarianSIB.com - Sinar Indonesia Baru. Mufaigi me 2022-02-03. 
  7. Hummel & Telaumbanua, hlm. 96.
  8. Wellem 2004, hlm. 36.
  9. Hummel & Telaumbanua, hlm. 105-106.
  10. Dermawan, Julia Theis (2003). "A Styudy of the Nias Revival in Indonesia". Asian Journal of Pentecostal Studies (ba li Inggris). 6 (2). 
  11. "Soera Ni'amoni'ö: Alkitab berbahasa Nias". Ononiha.org (ba li Inggris). 2017-06-13. Mufaigi me 2022-02-03.