Manari, fanari, wanari ba wanötöi gamaudu yöu, ba li Indonesia latötöi ia Menari. Ba Danö Niha fanari andre no sambua nekhe-nekhe wamazaule boto sifao ndroto-ndroto sisökhi ba wamaigi ba no sambua fondröni dödö niha sawena morugi Tanö Niha ba wa'asökhi hewisa wamageha boto sifao sinunö, ngawalö zoli, hugö-hugö ba wa'asökhi ba wamaigi-maigi. Bada'a tou ba so döi-töi wanari si so ba Danö Niha.[1]

Ngawalö WanariSunting

 
Fanari Moyo
  • Fanari Moyo: Fanari Moyo no sambua fanari sisökhi sibai sino tehöngö ba zifasui tanö niha ba he göi baero danö niha. Ba sito'ölönia fanari moyo andre ba lalau ma samalua ya'ia darua niha ira alawe. Lala wamaluara fanari, simane moyo ifangafo-ngafo gafinia, ba itaria ifanaere ia, ba no sökhi sibai na tafaigi yamendrua wamalua ya'ia endro-endronga sifao wamözi göndra, aramba, ba faritia, adöni dödö niha ba wamaigi. Fanari moyo andre ba sambua tandra wa Ono Niha ya'ia da'ö niha satarö tödö ma saro huku. Sito'ölönia fanari moyo lafalua ba ginötö walöwa (pesta pernikahan) ma zui fatua lö labörötaigö sambua gangowuloa fa'omuso dödö ba so göi zolau ba gafuriata nano awai gangowuloa wa'omuso dödö.
  • Fanari Tuwu: Fanari Tuwu no sambua fanari sisökhi sibai sino tehöngö ba zifasui tanö niha ba he göi baero danö niha. Famalua ya'ia fagölö ira Fanari Moyo, amaehutania ya'i famalua ya'ia tenga tou ba danö ma ba dalu zalo, ba hiza'i meföna lafalua Fanari Tuwu andre ba bete gara sebolo ba ba ginötö safuria andre lafalua yaŵa ba dete meza saro.
 
Fanari Maena
  • Maena ma Famaena: Maena no sambua wanari nifalua zato tenga ha samösa, lafalua ba wa'ato niha. La fa'oli nahia nifo'otalua (baris berjarak), toföfö ndra alawe ba ira matua. Sito'ölö nia fatua lö/ba na no aefa famaena ba lahöli ua, imane sondrönia'ö "Höli-höli wanguhugö ba ono maena si lö atoto...!" latema sato "Hu...!!!" ba lalau liwa-liwa ira alawe "Hiii hiii...!". ba sogöi zamalua wolau gamaedola na no lahöli sitobali famokai ya'ia, ba amaedola nifaehagö sifaudugu hadia gangowuloa wa'omuso dödö nifalua. Maena, so oya lala li ma note zinunö ba wanutunö ba ba wama'ema/fanehe ya'ia. So zanutunö maena nifotöi "Ere Maena", ba niha sato sifamaena latema'ö/latehe döi maena. Maena sambua lala ba wamaehagö ma ba wama'ema hadia simöi nösi dödö ni tandrösaigö ba dome mazui ba zowatö.
 
Fanari Fatele
  • Fatele: Fatele no sambua wanari fasuwöta si tehöngö ba zi sagörö uli danö, sionarai ma sitehöngö sibai gamaudu raya ba Nias Selatan. Famalua fatele-sa andre, ba wame'e gambara ba khöda samaigi hewisa wa'abölö nono niha ba wolaŵa udu ba bawanuwö sifa'udu. La'ogu8naö fakake no hulö zimöi fasuwö ba wolaŵa udu, simane toho/burusa, baluse, gari ba tanöbö'önia.
Fanari Hiŵö (video)
  • Hiŵö ma Fahiŵö: Hiŵö no sambua wanari nifalua ndraono matua si hino döla tenga ha samösa, silö'ö-lö'önia mato dawalu irugi dua wulu a'öfa niha. Famalua hiŵö ya'ia da'ö tanö föna so zondrönia'ö ba la fatohu ira mifuri sato. Fatua lö labörögö ba lahöli ua, imane sondrönia'ö "Höli wanguhugö ba onomatua solau hiŵö...!" latema sato "Hu...!!!". Awena labörögö wo mbörö tanö ba labuaö gahe miföna sifao wohole'ö ba gabera ba lahole'ö ba gambölö (irege ngenolira wofanö no fatohu ba no ahiŵö-hiŵö) sökhi sibai bawamalua hiŵö irege adöni dödö niha samaigi. Sondrönia'ö imane: "Hiŵö-hiŵö...!", sato: "He ha...!", sondrönia'ö" "Heŵa-heŵa...!", sato: "He ha...!" ba tefatohu wanutunö ba fanehe, nifalali-lali. Hiŵö, sito'ölönia lafalua ia ira onomatua Nuwu na awena ofeta ira larugi dalu golayama, fatua lö möi ira yomo ba nomo zowatö. Ba itaria göi ba ginötö ia da'a, folau Hiŵö andre lafalua ia ba wamaondragö dome nifosumange na tefalua gomusola dödö ba mbanua, simane ba wamaondragö na möi/natohare ndra samatörö (Bupati/Walikota, Gubernur, Menteri, Presiden, dll.) ba tanöbö'önia.
  • Folaya ma Molaya: Folaya no sambua wanari nifalua ndramatua nuwu ma sibaya (paman) so zondrönia'ö ma "Ere Wolaya" sifao sato. Sito'ölöni tefalua wolaya yomo ba nomo khö zamalua falöwa ma samalua owasa. Lafa'oli ira ni'ogaolo, ba so göi zamakhai tanga. Fatua lö labörögö ba lahöli ua, imane sondrönia'ö "Höli wanguhugö ba onomatua nuwu si lö atoto...!" latema sato "Hu...!!!". Awena labörögö wo mbörö zalo/mbatö ba lafazaule gahe wolaya sifao taelu famageha mboto. Sondrönia'ö imane: "Ae ba da talu molaya kaa...!", sato: "He he...!", sondrönia'ö" "Molaya'ita manarikhi...!", sato: "He he...!" ba tefatohu wanutunö ba fanehe, nifalali-lali.
  • Famanu-manu: Famanu-manu no sambua wanari fangasiwaisi moroi ba watelesa. Fanari andre tefalua ba wangombakha wa no te'alani nudu.

Naha Wanari MaenaSunting

Manari, fanari, wanari Maena, ba danö niha famalua fanari tenga ero nahia. Simane maena, tefalua ia ba walöŵa. Lala wamalua ya'ia so zanötöi / sanutunö maena, ba so nono maena, ma niha si famaena. Maena andre no göi la osisi'ö ma la'alui hewisa si'ai mege mbörönia (ba li Indonesia : diteliti) ya'ira si so ba naha wamahaö. Töi (syair) maena, la tandrösaigö ba lala waö-waö zi dombua ngambatö samalua falöŵa. Fefu nifaehagö oi amaedola (pantun).[2]

Naha Wanari FateleSunting

Fanari Fatele, no sa'ae la'ila niha ba zi sagörö uli danö. Fatele ma latötöi ba li Indonesia : Tari Perang. Fanari Fatele, asese lafalua ba naha gangowuloa sebua simane fisita Ya'ahowu ba angowuloa segebua tanö bö'ö solohe töi danö niha. Fatele, tandra wahasara dödö ba wangombakha ba niha sato hewisa lakhömi wahasara dödö ba wolaŵa udu. Ba wamalua fatelesa ba la'ohe doho, baluse. [3]

UmbuSunting

  1. Museum Pusaka Nias, "Tarian dan Musik Nias"
  2. Tampubolon,Cathrina S (2014). "Maena Pada Upacara Falöŵa di Õri Laraga Kota Gunungsitoli"
  3. Bambang.S (9 Agustus 2019). "Tokoh: Syair Tari Perang Nias berisi nilai solidaritas" AntaraNews.Com