Sura ba da'a wurugö nösi zura

Areca catechu
Gambara moroi khö Koehler
Klasifikasi ilmiah
Kingdom:
Divisi:
Kelas:
Order:
Famili:
Genus:
Spesies:
A. catechu
Nama binomial
Areca catechu

Fino andre ba Danö Niha no sambua zinanö ni'odödö wananö ba so göi sauri samosa ia badanö. Ba li Indonesia latötöi ia : Pinang sangafu ia ba palma sauri ba wetaro Pasifik, Asia ba Afrika fetaro gatumbukha. Döi zinanö da'a fino, döi mbuania göi fino si no oya la'amawa niha ba fasa, ba he ba harimbale. Töi-töi wino andre ba mbanua bö'ö misa ya'ia da'ö simane : pineung (Aceh), pining (Batak Toba ), penang (Madura), jambe (Sunda, Jawa), bua, ua, wua, pua, fua, hua simanö göi wanötöi ba mbanua-mbanua si so ba Nusa Tenggara faoma Maluku) ba wa'oya nasa döi wanötöi ia ba mbanua bö'ö.[1]

Fangombakha'ö Fino (Deskripsi) bulö'ö

 
Töla Wino ma Fino. Benggala barat, India

Töla no adölö-dölö ba lö esolo sibai, fa'alawa ikhamö ba zi 25 mete so ba zi 15 seti mbolo wa'esolonia, hewa'ae lö fefu so göi ia zesolo töla, ba adogo-dogo tou ma'ifu.

Hakhi wino aganau hulu fakhili ira mbulu zakhu, ha da'a so mowania si falemba ba mbagi fangaro hakhinia. Fa'anau so ba zi 80 cm, hakhi adogo-adogo ma'ifu; bulunia so ba zi 80 cm, anak daun 85 x 5 cm, ba mbute mbulu nia agarawi ma'ifu.

Bowo wino ma ba li bö'ö latötöi (spatha) sifalemba ba hakhi ba ngamohi ba alio adudu mbowonia, fa'anu hakhi ngamohinia ba zi 75 cm, itaria fa dua ngamohi sakali mowua, ngamohinia itaria ikhamö fa 35 cm, ha sambua mbowo si alawe ba mbörö hakhi, yawa hakhi ba da'ö tesusu mbowo simatua dombua wenaeta ia ba tefa'anö ba ngamohi. Bowo simatua fa'anau 4 mm, putih kuning; benang sari 6. Bowo si alawe fa'anau 1,5 cm, owuge'e ma hijau; si tobali bua 1.

Bua buni sowulo-wulo simane fa'owulo-wulo gadulo, bowo sebua ma'ifu manganau la'a-la'anua oroyo-royo (merah oranye), fa'anau ba zi 3,5 – 7 cm, ösi mbuania bakha hulö mo rozi-rozi. Hunö sambua hulö gadulo, gambarania hulö wuka (jala).[2]

Ba mbanua ba Jawa, fino auri ba wa'alaŵa 1.400 mete moroi ba dete nasi ( dpl ma na la'anaukö ia di atas permukaan laut )

Ngawalö Wino (Varietas) bulö'ö

Ba Indonesia, tesöndra wino sibaga sibai ya'ia da'ö fino betara (Pinang Betara), wa'oya danöbö'ö ba hiza fino da'a no i'efasi amada Menteri Pertanian ya'ia da'ö Pinang Betara, na ba India la tötöi Pinang Mangala, Sumangala, Subamangala, Mohitnagar, Srimangala, Samruthi (Andaman), Hirehalli dwarf, VTLAH 1, 2 dan Thirthahalli dwarf.

  • Fino Kumöyö (Li Indonesia Pinang Betara)

Fino Kumöyö ma Betara ma Pinang Betara tefa'aso moroi ba Betara, Tanjung Jabung Barat, Jambi. Na buania awuyu ba la'a-la'ania owuge'e sibai (hijau tua) ba nano atö ibörögö asoso mbuania la'a-la'ania oroyo-royo (oranye). Buania hulö gadulo lö owulo-wulo sibai. Sinanö da'a auri ba danö satua eu, ba ndröfinia 4-5 fakhe, no ibörötaigö mobowo, ba tola sa'a dania ba zi 6-7 fakhe tola niteu mbuania.

  • Fino Ase (Pinang Aceh)
  • Fino Bulawan (Pinang Bulawan)

Fino Belu ma Bulawan (Pinang Bulawan) fino si sökhi tanömö moroi ba mbanua Kotamobagu, Sulawesi Utara. Fino da'a egebua mbuania ba so khönia tannin soya.

  • Fino Soyo (Pinang Merah)

Fino Soyo ma ba li Indonesia ya'ia da'ö Pinang merah (Gyrtostachys lakka Becc) ma asese laŵa'ö göi ia fino razo (pinang raja) na lafaigi hulö na te'a'asogö ia moroi ba Semenanjung Malaka, Pulau Sumatra, faoma Pulau Kalimantan. Sikhala wino da'a töla nia ise-ise moroi ba wino sito'ölö, bulu falaete-falaete, hakhinia oroyo-royo. Fa'auri wino da'a mongafu, fa'alaŵania ikhamö 10 m fa esolo döla so ba zi 12 cm. Fino soyo bowonia hulö malai. Tefangamöi mbowonia ba ngamohi ba bowo si matua ba si alawe falere-lere ira, na no tobali bua mbowonia, ba buania ide-ide, anau-nau mbuania fa'owulo-wulonia so ba zi 1 cm ba faebolo diameter 6 mm. Töla wino satua itaria labali'ö ngawalö wakake soguna baniha, simane döla-döla ngawalö hadia ia, dasa, ba so zamake tobali sosoro, ba tanöbö'önia

  • Fino Gatua ma Mawö (Pinang Hutan)

Fino gatua ma Mawö, laŵa'ö ba li Indonesia Pinang hutan (Pinanga Kuhlii B1) auri atabö ba danö hulo Jawa faoma ba hulo Sumatra. Fa'auri wino da'a mongafu, ba mongandroto dölania. Lö alaŵa sibai dölania so ba zi 2–6 m ba fa'esolo döla ba zi 2–5 cm. Fa'anau hakhi ba bulunia 60 cm, mo huna-huna hakhinia, oroyo-royo. Bunga moroi ba mbowonia simane bowo wino tanöbö'ö fa'anaunia so ba zi 15–20 cm, ba so khönia misa 5-20 ba ngamohi. Fefu mbowo tefa'anö ba ngamohi. Inötö wobowo wino gatua andre, ba mbaŵa si lima ba baŵa si önö erö döfi, auri ba wa'alaŵa 10-1.600 m moroi ba dete nasi.

  • Fino Irian (Pinang Irian)

Fino Irian ma ba li Indonesia : Pinang irian (Prychosperma macarthurii Nicholson) fino si so ba Irian tenga si'onarai moroi baero ba mbanua da'ö hiza no situmbu ia ba da'ö fetaro Irian Jaya. Iada'a fino Irian andre no mozaewe ba mbanua bö'ö , hiza no tobali sinanö fangazökhi föna nomo niha ba Eropa. Fa'alaŵani ikhamö 4–5 m. Fino da'a si so mowa si gano. Ba hiza lö fefu wino andre tola ni'a so wino si so zat tannin solangu.

  • Fino sowuge'e (Pinang Biru)

Fino Sowuge'e ma Pinang biru (Pinanga coronata B1 Mart) ya'ia da'ö ngawalö wino sauri sogamö fa'alaŵa 5–6 m. Bulunia ikhamö 10-25 nga'örö hulö pita anau-nau. Fino da'a tesöndra ia ma auri ia ba gatua sabasö-basö. Fa'alaŵania so ba zi 10–600 m moroi ba dete nasi. Na mowua ia so fa 5-20 ngamohinia. Buania anau-nau mbalönia, lö owulo-wulo, na awuyu atö ia, ba simane fino tanöbö'ö, ba nano atua, la'a-la'ania so bowo doru.

  • Fino Banio (Pinang Kelapa)

Fino Banio ma Pinang kelapa (Actinorhytis calapparia BI Wendi) ya'ia da'ö fino soroi ba mbanua hulo Sulawesi. Ba no moziwili ba zi sagörö Indonesia, tobali sinanö föna nomo niha. Na ba hulo Jawa fino da'a lawa'ö Jawar fabö'ö göi ba Jawa fetaro gaekhula ma ba Sunda lamane Jambe Sinagar. Fa'auri wino da'a tola moroi ba hunö, ba nano auri tola lahalö zo lewöi ba latanö ba nahia bö'ö. Fame'e töi mbanio ba wino da'a tenga ha börö me tölania arakhagö fagölö ira mbanio. Hiza fino andre labe'e khönia döi mbanio me fa'alawania italui wino tanöbö'ö, ikhamö fa 20 m. Fino andre, tola la'a ba nafo ba so göi zamake ya'ia tobali kase ndraono sawuyu. [3]

Faosatö si föfö Wino si tola mu'oguna'ö(Bagian yang dapat digunakan beserta manfaatnya) bulö'ö

 
Bua wino sasoso ma Buah pinang yang masak

Fino andre wa latanö ia ba wanga'i hunönia, ni'oguna'ö niha ba wonganga afo, baero nawönia tawuo, gambe faoma betua.

Baero huno sitola lahalö ba wino ya'ia da'ö tölania. Hunö wino madono alkaloid simane arekaina (arecaine) faoma arekolin, so ia zi so langu ma racun faoma adiktif, tola manolo fohalöŵö guto. Fino andre ma simplisia hunö ba apotek to'ölö la'oguna'ö ia ba dalu-dalu mboyo, boyo nidalu-daluninia ya'ia mboyo zihulö pita ma cacing pita.[4] Baero da'ö oya wino sitola mabu niha ma alimbo'anö. Si so misa ba wino ya'ia da'ö simane: arecaidine, arecolidine, guracine (guacine), guvacoline ba tanöbö'önia. Na ba mbanua labali'ö famaruka dalu-dalu simane famadöhö zafökhö talu (disentri), soti'ini do (diare berdarah), faoma böni (kudis). Hunönia göi tola tola famola'a-la'a soyo.[1] Guna tanöbö'ö möi famadöhö zesokho ba guli, mangide-ngide'ö naha nono zamena tetabi, hörö sambö tara, so boyo. Niha Biak faoma Serui (Papua), fangahaogö hunö wino ba wangide-ngide'ö naha nono aefa mo'ono, ya'ia da'ö la halo wino sawuyu, larino ba idanönia ba wonganga afo. Idanö fo'ungu hunö wino sawuyu na ba Dayak Kendayan ba Kalimantan Timur labali'ö dalu-dalu wökhö hörö. [5]. Hunö wino sangodono alkaloida simane arekaina (arecaine), arekolina (arecoline), guvakolin, guvasine faoma isoguvasine sitola möi langu, adiktif tola möi fökhö ia ba guto na la'a ia oya. Samadöhö ma samunu boyo moroi ba wino andre, ya'ia arekolin sambua ester metiltetrahidrometil-nikotinat sihulö wanikha sibaku. Tanöbö'ö zi so ba wino, so khönia arecaidine ma arecaine, choline mazui bilineurine, guvacine, guvacoline faoma tannin moroi ba ngafu ester glukosa si fakhai ba pirogalol. Sifa astringent faoma hemostatik moroi ba tannin da'a zimöi fangaro ngingi ma ifö, simöi fanaha ndro ba zesokho. Baero da'ö nasa fino mangadonono tannn, lemak, kanji faoma resin. Tannin faoma alkaloida dombua zat zoya sibai tesöndra ba hunö wino, fa'oyania: tanin so ba zi 15% sifao ba senyawa polifenol sitola adudu ba gliserol faoma alkohol, na alkaloid so ba zi 0,3-0,6%, ba na angolifa side-idenia ya'ia da'ö arecaidine, guvacine, guvacoline faoma arecoline. Tuho tanöbö'ö si so ba wino ya'ia da'ö : lemak, karbohidrat, protein btn. Hunö wino tola la haogö tobali fanikha atsiri sitola möi fangali wanikha solar [6]

 
Bua wino moroi ba döla sawuyu

Moroi ba dölania asese la amawa ba mbanua sebua simane ba Jawa na arakhagö Proklamasi Kemerdekaan 17 Agustus, lafake ba watandrisa fanöi ba wino ma (panjat pinang). Heŵa'ae lö aro sibai ia ba no ato zangoguna'ö ya'ia labali'ö öli nomo, so zobali'ö töla satuanua, la tutu mbu'u, ba la bali'ö hele-hele.

Baero dölania faoma buania, ba Danö Niha sitobali mai-mai ndraono, lahalö khöra mowa wino, ba laröi ma'ifu hakhi sifakhai ba mowa, sitobali naha danga. Mowa wino, lafake wamai-maisa möi ndraono yaŵa ba samosa zondröni, itarai na so naere-naere ba no baga sibai wamaisa mowa wino.

Bulu wino tola möi fondrou'ö fa'edöna wemanga faoma fa'afökhö löwi-löwi. Ba tanöbö'önia soguna ba niha simane na afökhö dalu, lahalö manö sabut lafera ba labadu. Fa'auri nia tola ba 1400 m moroi ba dete nasi, meföna me hino so zanuwö ba lahalö ŵa'a wino labali'ö langu ba nudu. Ŵa'a wino saitö, sambua ŵa'a somasi sibai niha labali'ö langu, me inötö da'ö no fadege nudu sanuwö. Ba bulunia oya nibali'ö fobukusi kue. Fino ato zi no mananö ya'ia ba newali ba so göi bakha banomo.

Amakhoita wa'atumbu, fozawilinia, fa'alio wa'auri ba fangahaogö ya'ia (Persyaratan tumbuh, persebaran, kecepatan tumbuh dan produksi) bulö'ö

Geografi fananö (Geografis tanam) bulö'ö

Fino sambua sinumbua sauri ba tropis ba danö sisökhi, nitörö nidanö. Lö auri ia ba danö sabe'e sibai. Fa'alaŵa ikhamö fa 10–30 m, fa'esolo fa'ategaolo döla 15–20 cm ba hiza fino löhadöi daha. Fino no mozawili ba zisagörö Indonesia[7]. Töi wino ba mbanua ba Indonesia ya'ia da'ö: Jambe, Penang, Woham, Pineng, Pineung (Jawa), Batang Mayang, Batang Bongkah, Batang Pinang, Pining, Bonai (Sumatra), Gahat, Gehat, Kahat Laam, Hunoto, Luguto, Poko Rapu, Amongun (Sulawesi), Biwa, Biwasoi, Mucillo Palm (Maluku) [8]. Ba hiza fino andre sindruhunia ha ba zi 600 m moroi ba dete nasi.

Amakhoita wa'atumbu Wino (Persyaratan tumbuh) bulö'ö

Tanö sisökhi nifake ena'ö fino andrö tola auri simane nidöna-döna niha, moguna khönia nidanö fa'oya 750-4.000 mm/ero döfi ba mbawa fa'abasö I'otarai 3-6 waŵa ma fa'aso nidanö barö zidöfi (pada lahan pasang surut). Baero da'ö auri ba wa'aukhu moroi 20 °C-32 °C, fa'abasö-basö 50-90%, fa'aisö (keasaman/pH) 4-8 ba moguna khönia haga zino 6 ofeta 8 za ero ma'ökhö, awena oroma hasila wino andre [9]

Fa'amozawili ba fangahaogö bua wino (Persebaran dan Produksi) bulö'ö

 
Fa'amozaewe wino ma Distribusi geografis pinang[10]

Tanömö wino andrö te'aso ia moroi (Areca catechu L.) heŵa'ae ofeta iada'a lönasa mu'ila sibai hezo moroi ia. Ba hiza no la tandroi wa tefa'aso ia ba gangolifa zinanö si so ba Asia Selatan. Tefazaewe ba Asia Selatan, Asia Tenggara ba so ma'ifu irugi bah ulo ba Laut Pasifik. Fino soya so ba Semenanjung Malaya (Malay-Archipelago), Filipina faoma Kepulauan Hindia Timur (East Indies Island). Lala wa'auri ma fa'amozawilinia ba Indonesia ya'ia da'ö ngafu Areca moroi ba Malaya, Kalimantan faoma Sulawesi so ba zi 24 ngawalönia (spesies). Ngafu si so ba Hindia Timur ba da'a tumbu zoya sibai [11]. Fa'ebolo kabu wino ba Indonesia so ba zi töra ambö ma ±147.890 ha arakhagö dozi banua ba Indonesia, tuho soya bah ulo Sumatra 42,388 ha, Nusa Tenggara/Bali 42.388 ha, Kalimantan fa'ebolonia 4,475 ha, Sulawesi 2.407 ha, dan Maluku/Papua 1.428 ha. Produksi biji kering dapat mencapai 69.881 ton dengan volume ekspor pada tahun 2009 sebesar 197,197 ton[6].

Linneaus ibe'e döi Areca catechu me ifalua wangombakha ma döfi si 1753. Areca moroi ba ngawua wehede Melayu adeka mazui adaka. Fehede Catechu moroi ba ngawua wehede Portugis cacho (dalam bahasa Inggris cutch), awena aefa da'ö la'ali ba li Jepang ya'ia da'ö catechu ba no la'oguna'ö ba wanötöi dalu-dalu moroi ba wehede : Acacia catechu, ni fiza wehede da'ö moroi ba Jepang numalö ba Jerman ba abad si-17 ya'ia da'ö Terra japonica. Fangoya'ö sinanö wino andre ma Budidaya pinang na fakhai ia ba wangalui kefe si'oföna sibai tefalua ba India, Bangladesh faoma Sri Lanka. Ba Indonesia, sinumbua fino auri samosa bag atua misa ba hiza iada'a no oya latanö ba newali baero ba mbanua si so ba Sumatra no ato zohalöŵö ba danö latanö wino andre, heŵa'ae tenga sambua kabu ia. Fino no to'ölö la'oguna'ö ba India, Sri Lanka, Maldives, Bangladesh, Myanmar faoma ba mbanua fetaro ba Kepulauan Asia Pasifik. Ba no oi la'ila niha göi wino andre ba mbanua Indonesia Thailand, Kamboja, Malaysia, Vietnam, Filipina, Laos dan Cina [12]

Ngawalö wino molo'ö tanömönia no mozawili ba zisagörö tanö. Fa'afabö'ö danömönia so zawili misa simane fa'alaŵa döla, la'a-la'a mbua, fa'ebua mbua, ba fa'oya ba ngamohi. Ba India, so 5 ngawalö ma lawa'ö lima varietas danömö sisökhi, molo'ö fa'oya ba ngamohi ero ba zi döfi. Ngawua nia ya'ia da'ö: a) Mangala 10 kg buah matang/ pohon/ tahun; b) Sumangala 17,25 kg buah matang/pohon/tahun; c) Sree Mangala 15,63 kg buah matang/pohon/ tahun; d) Mohitnagar 15,8 kg buah matang/pohon/tahun; dan e) Calicut 18,89 kg buah matang/ pohon/tahun. I'otarai me döfi si 1980-an Balai Penelitian Tanaman Palma no la ohalöŵögöigö wamareso sinanö wino andre ba tesöndra 41 ngawalö wino ma fehede ba wamereso da'ö lamane aksesi pinang. Ba gotalua zi no lafareso andrö, so 24 aksesi danömö fondrege zisökhi hulö zimane ba nahia da'a tou, ni sura lamane Tabel Karakteristik koleksi ex situ pinang di Kebun Percobaan Kayuwatu, Sulawesi Utara[6].

Molo'ö fa'oya mbuania ba ngamohi ero sageu wino, ngawalönia ya'ia da'ö Betara (131.35 butir), Bengkulu-1 (119 butir), Sumbar (100 butir), Nifasi-1 (91 butir), Oyehe (83 butir), Sumbar-2 (81 butir), Sumut-2 (79 butir), Jaharun (79 butir), Sumut-1 (75.38 butir), Muara Sabak Timur3 (73.07 butir), Kalisusu (71 butir), Molinow-2 (67 butir), Sumbar-3 (65.36 butir), Kampung Harapan (65 butir), Kaliharapan (63 butir), Bengkulu-2 (61.92 butir), Galangsuka (60 butir), Mongkonai (59 butir), dan Muara Sabak Timur-2 (53.17 butir). Si no irasimikö amada Menteri Pertanian Indonesia fino si sökhi ma lawa'ö ia varietas unggul ya'ia da'ö fino Betara ma Pinang Betara[6].

Fa'aso döla wino sitola möi tanömö wino, sambua zi lö tola lö'ö la'angeragö me nalo hadöi ba'ö ba lö tola oya wino. Ba wananö ya'ia la faigi ena'ö sambua kabu ia, laföfögö hezo zoya bua, hezo zambö, ena'ö baga wamaigi ba tola manolo niha dania na labali'ö fangalui. Ma lamane Blok Penghasil Tinggi, seleksi Pohon Induk, ba simanö göi ba wohayaigö tanömö, laföfögö ia ba zisambua nahia. Ba wamaigi tanömö wino si sökhi, ya'ia da'ö : (1) alio mo bowo irugi döfinia fitu fakhe (ia Berbunga lebih awal sampai dengan 7 tahun); (2) Fa'oya ba ngamohi (Persentase buah jadi atau fruit set tinggi); (3) fahatö ndroto-ndroto (Jarak antar nodus (ruas batang) pendek); (4) oya mbulu (Jumlah daun banyak (minimal 7, tergantung varietas); (5) Fa'oya ngamohi si lö'ö-lö'önia 4 ngamohi, ero döfi (Produksi tandan minimal 4 tandan per tahun dan) ba si (6) Ero sangamohi, si lö'ö-lö'önia lima wulu ngawua (Produksi buah per tandan minimal di atas 50 butir). Baero da'ö böi lahalö danömö wino si no dua wulu a lima fakhe wa'atuania, me molo'ö si no la fareso, alö wa'oya mbuania dania [6].

Fa'alio wa'auri (Kecepatan tumbuh) bulö'ö

Ba zi no la'ila niha sato wa fino andre ibörötaigö mobowo ia na no irugi 4-5 fakhe wa'atuania ba tola lateu mbuania ba zi 6-7 fakhe [13]

Lala wananö (Cara tanam) bulö'ö

Fa'auri wino moroi ba danömö si sökhi, lala wananö ya'ia simane da'a mitou :

A. Fanga'asogö tanömö (Persiapan Benih)

  1. Fa'oya danömö (Jumlah Benih)
    • Famaliaro zinumbua fino, la'ehao si'oföna sibai fohayaigö hunö wino. Fa'auri danömö wino andre, sökhi sibai, so ba zi 90% hasambalö wa'auri, ba lahenagö 25% moroi ba danömö andrö latanö ba zi sambua hektar. Otalua wananö ya'ia 2,7 m X 2,7 m moguna 1300 nga'eu nono wino/ha irege lahayaigö ia ndrege 1625 hunö wino.
  2. Hunö nifili tobali tanömö (Kriteria Buah untuk Benih)
    • Oya wamili hunö wino nibali'ö tanömö ya'ia da'ö moroi ba wa'abua hunönia, fa'ebuania, ba ha wa'atua döla wino lahalö hunö da'ö. Ba wamaigi haŵa'ebua mbuania sedöna nibali'ö tanömö, da'ö moguna lafaigi hezo moroi ia mege wino andrö. Bua wino ta'ila so zide-ide ba so zebua. Si sökhi na lafili danömönia ya'ia da'ö : (a) lafili mbua segebua; (b) na latimba wa'abua nia ero sakilo 60 ngawua hunö wino ma 35 g/sambua; (c) buania lahalö moroi ba wino si fulu fakhe ba no mowua ia irugi döfini si 25 fakhe; (d) nibali'ö tanömö, buania aruzö-ruzö; (e) lö si göna hama.
  3. Nahia wananö (Persiapan Lahan)
    • Fatua lö lafazaewe danömö moguna lahaogö danönia ua sedöna naha wohayaigö tanömö. La henagö mato 1 ha, börö da'ö moguna mato 4–5 m² ma so ba zi 400 ngawua/m2. Lala wohayaigö fino andrö ya'ia da'ö: (a) lafaigi ena'ö aröu moroi ba wamakiko gurifö ma utu ndru'u; (b) la'owi ndru'unia ba lafahufa danönia; (c) lafo'owoto mato samete wa'ebolo ba da'ö latanö danömönia.
  4. Famazaewe tanömö (Perkecambahan)
    • lalania : (a) fino si no lafili tobali tanömö lafa'oli ba gowoto si no lahaogö, lafarege ena'ö oya monaha; (b) nano aefo lafa'oli, ba fefu labalugö faoma tanö sogawu, sogawu-gawu; (c) gowoto nahia wananö tanömö andrö lafozagö ma'ifu ena'ö lö göna sibai khönia zino; (d) la fo'öli ena'ö lö ifakiko utu ndru'u,. Famazaewe tanömö andrö tefalua ia ba zi 1,5 irugi 3 waŵa. Ba ginötö da'ö ba no tumbu ŵa'a faoma no molewiö, ba 90% ha ba zauri. Na no tumbu lewiö ba zi 3 waŵa andrö, ba tanömö wino sa'ae tola la findrakö nahiania moroi ba danö ba gowoto, la be'e ia ba garate'angi si no la be'e dambu bakha khönia ma laŵa'ö ia nahia da'ö polybag. Fohayaigö tefalua ia ba zi dombua lala:
  5. Fohayaigö (Pembibitan)
    • Si'oföna nifalua (Pembibitan Tahap Pertama)
      • Lewiö mbua wino si no ibörötaigö möi yaŵa, ba nahia si no so fa'ebolo 1 m ba fa'anau lafaigi ha wa'aso nahiania ba gowoto ba na so wafa labe'e khönia lafasui danömö wino da'ö fa'alaŵa nahia polybag, (15 cm). Gunania ena'ö polybag tola musindro ba baga wamaigi. Polybag ni'oguna'ö fa'ebuania 25 cm x 25 cm ma volume 1 kg nahia wananö. Polybag la fotögi-tögi ma latöla'ö ia ena'ö lö te'u'u nidanö. Polybag lafo'ösi ia tambu fa'alaŵa 3/4 moroi ba polybagnia, aefa da'ö lahösö danönia. Hunö wino si no molewiö, latanögö ia ba polybag ba zi 4 cm ma fadaya ia ba danö. Sambua polybag ba sambua danömö. Aefa da'ö labalugö ia la fosagö mato 2,5 m. Tola lahalö mbulu nohi, bulu zaku, ma zui bulu go'o, molo'ö hadia zi so sahatö bada'ö ba si tola la'oguna'ö. Nano irugi 2 waŵa, tola labokai ma'ifu zagönia, ena'ö ihagaini ia haga zino. Na no sa'ae 5 waŵa awena tola la findrakö ia ba nahia sedöna latanö. Si lö tola lö'ö lafalua ba ginötö wohayaigö fino andrö ya'ia da'ö: (a) La tefe idanö ba zihulöwongi faoma tanö'owi (Penyiraman dilakukan setiap pagi atau sore hari) fa'oya 0,25 L/ero sambua polybag; (b) La'ofösi na so khönia misa ndru'u sauri (Penyiangan gulma dilakukan bila di dalam dan disekitar polybag tumbuh gulma); (c) Labe'e pupu NPK fa'oya 4 g/ ero sambua polybag (Pemberian pupuk majemuk NPK dilakukan dengan dosis 4 g/polybag); (d) La fofa faoma dalu-dalu wöla (Pencegahan hama dan penyakit dilakukan dengan menyemprotkan insektisida dan fungisida); (e) fareso hezo zo lewiö sisökhi tandrania esolo mbörönia ba manikaoro mbulunia (Seleksi bibit yang baik adalah bibit yang berpangkal relatif besar berbentuk seperti botol dan helaian daun melengkung).
    • Fohayaigö fenaeta simendrua (Pembibitan Tahap Kedua)
      • Fino si no lahayaigö ba polybag si'oföna la fawu'a ia ba polybag 40 cm x 50 cm. Otalua la föfögö ba zi 30 cm x 30 cm. Faigi nahiania böi manaere ma fili zalo'o ena'ö lö aso'a polybagnia. Faigi danö saitö ba tola ibe'e khönia bakha pupu ba fo'ösi polybag fa'oya 2/3. Moroi ba zi 2/3 danö ni fo'ösi ba polybag, 50% danö saitö ba 50% pupu. Lala wofindrakö moroi ba wohayaigö si'oföna moroi ba polybag larawi awena lafindrakö ba polybag sebua, böi olifu be'e khönia pupu NPK fa'oya 20 g/ero polybag. Ba na so geu ma lewuö tola lahaogö göli ena'ö lö möi gutu ndru'u samakiko. Tanömö ba wetaro simendrua andre, la haogö ia ba zi döfi ma 12 waŵa awena lafindrakö ia ba danö hezo edöna latanö ia.
    • Famili tanömö (Seleksi Bibit)
      • Fatua lö lafindrakö ba danö lafili hezo nono wino sauri sibaga lewiö, baero da'ö ni faigi khönia: (a) Fa'ara nono wino da'ö fatua lö latanö ba danö, fa'arania so ba zi 12 ofeta 18 waŵa; (b) fa'oya mbulu si lö'ö-lö'önia ba zi 5 nga'örö; (c) fa'alaŵa so ba zi 60–75 cm ba tölania esolo ma'ifu; (d) lö sigöna khönia hama ma föla[13].

B. Fohenagö nahia wotanö (Persiapan Lahan Penanaman)

Nifalua ba wananö wino, si'oföna tatugöi hezo nahia latanö ia, aefa da'ö, la'owi na asai'ö khönia ndru'u, ba ofeta ba wogao tögi naha danömönia.

  1. Famokai nahia (Pembukaan Lahan)
    • Si tola latanögö wino andre, tola ba naha si lö sinanö bö'ö, ma satua eu si lö hadöi oya sibai khönia bakha göu bö'ö ba na lö hadöi sibai nahiania ba tola latanö ba mbalö newali ma föna nomo.
  2. Fotatugöi otalua wananö (Penentuan Jarak Tanam)
    • Otalua wananö ba nahia si no la fili tobali kabu wino, si to'ölönia ba zi 2,7 m x 2,7 m öfa sagi. Otalua da'a lö aröu sibai ba lö ahatö sibai, ba gotaluania bakha tola la tanö khönia zinanö salio auri ma Palawija.
  3. Fogao tögi (Pembuatan Lubang Tanam)
    • Tögi naha wino lakhao ia fa'abakhania ba zi 50 cm x 50 cm x 50 cm. Tögi andrö, lakhao ia ma to sara waŵa lakhao ia awena latanö khönia wino bakha, ena'ö göna khönia haga zino ba zisara waŵa da'ö. Aefa da'ö awena labe'e khönia pupu gandra ma sita'unö gurifö si no la oköli'ö fa'oya 1 kg. Böi olifu tanö yaŵa labe'e khönia pupu NPK fa'oya 50-75 g/ero tögi. Tanö si no faruka faoma pupu, labe'e ia ma to 2/3 fa'oya ba polybag[13].

C. Lala wananö (Sistim Penanaman)

So dombua lala wananö fino, fananö monokaltur (sistim monokultur) faoma fananö sitola latanö zinanö saoha auri ba gotaluania ma fananö sifaruka ba zinanö tanöbö'ö (penanaman dengan sistim tumpang sari), ya'ia da'ö:

  1. Fananö monokaltur (Penanaman Sistim Monokultur)

Ba lala wananö da'a, ha sageu latanö zinanö ba nahiania. Latanö ia ba mbaŵa deu. Tanömönia ena'ö si no lafili molo'ö nifatunö moroi yawa mege.

  1. Fananö sifaruka ba zinanö bö'ö (Penanaman dengan Sistim Tumpang Sari)

Fananö lala sifaruka andre ma tumpang sari oya zohalöŵö badanö la fili lala da'a me mohare ira börö fino awena mowua ia ba zi 5 fakhe, fatua lö mowua ia, no tola mowua zinanö tanöbö'ö si so ba gotalua wino. Sitola latanö simane rigi, harita, ba tanöbö'önia. [13].

D. Fozago sinanö (Pemeliharaan Tanaman)

  1. Forendra ma Penyulaman, na lafo'eluaha ia molo'ö ngawua wehede, lafalua ba zinanö si no mate ma si no tekiko. Andrö wa ba wohayaigö tanömö no la henagö wa so 25% moroi ba wa'oya zedöna lahayaigö la föfögö ba wanolo ma sedöna tekiko, da'ö nifotöi sinanö sulaman (tanaman sulaman).
  2. Fame'e pupu (Pemupukan), tefalua ia mendua kali ba zi döfi ya'ia da'ö ba ginötö mbaŵa deu ba samuza tö ba ginötö nano awai mbawa deu.
  3. Fangeheta du'u sifariŵa (Penyiangan Gulma), nifalua ya'ia da'ö Ring Weeding ma folowi börö wino
  4. Famangele nidanö (Pengairan), moguna da'a ba danö soköli si lö itörö idanö ba sambö atoru deu. Fino andre, tola la tefe ia idanö samuza ba zi öfa ma fitu [13].


Famawa (Perdagangan) bulö'ö

 
Kabu Wino ba Taiwan

Ba ginötö iada'a, fino tenga ha la'oguna'ö samösa, fino andre no sambua gale-gale si tola la'amawa ba soi tanöbö'ö simane soi si so ba Asia selatan simane India, Pakistan, Bangladesh, ma Nepal. Soi zi no mamawa fino bas oi bö'ö ya'ia da'ö Indonesia, awena itete ia Thailand, Malaysia, Singapura, dan Myanmar.

Hunö wino ni'amawa tuhonia hunö wino si no oköli ba lö hadöi mu sila eluaha sowulo-wulo. Ba fino andre no oya labali'ö ia famalala gö saoha simane gulo-gulo ba tanöbö'önia

Söndra si tohude ba wangahaogö (Inovasi dalam industri) bulö'ö

Fino sambua zinumbua soya guna ba wa'auri niha, tobali ngawalö wamalala gö, ba moguna ia göi ba biofuel (sumber energi). Si no la'ila niha sa'ae wa fino no sambua si lö faröi ba niha fetaro ba Danö Niha ba simanö göi ba mbanua tanöbö'ö misa si no mangoguna'ö fino awö nafo ni nganga ba he göi ni'oguna'ö ba gangowuloa hada. Molo'ö si no la rasoi niha ma laŵa'ö (secara empiris) wa hunö wino andre, no oya guna sitola mamadöhö ngawalö wökhö. Ba da'a tou no laföfögö ngawalö guna hunö wino, ya'ia da'ö : 1) moguna ba gangowuloa hada, 2) fogati roko, ba fanaha wanuköu, 3) sitobali ramua wangahaogö soguna ba wa'asökhi ndraono alawe ma laŵa'ö ia bahan kosmetik faoma fangazikhö mboto ena'ö lö esolo ba lö afuo (langsing), 4) ramua ba ngawalö dalu-dalu, 5) ba tola göi möi dalu-dalu wa'asenu-senu (sebagai antidepresi). Börö da'ö ba da'a tou ba tefatunö hadia manö zi no so ba fasa ngawalö zoguna ba niha nihaogö moroi ba hunö wino andrö, ba da'a so tou : [14].

Gulo-gulo (Permen) bulö'ö

Gulo-gulo no sambua rörö mbawa si no mozaewe ba zi sagörö ulidanö ba simanö ba Indonesia. Arakhagö dozi soi, dozi banua, no omasi sibai ira ba gulo-gulo andre. Na so niha zimanga hunö wino si no la goligö 1 cm x 1 cm, ba arakhagö fagölö ira hulö zimanga gulo-gulo ira göi. Hiza no oya wino latanö ba gotalua nohi, ba börö da'ö lahaogö khönia gö sami ya'ia da'ö la fera du'a mbanio, ba lafaruka ia ba hunö wino ni tutu labali'ö hamo, irege tobali ia gulo-gulo mbanio fino ma ”permen kelapa pinang”[14].

Ö saoha (Makanan ringan) bulö'ö

Ba Indonesia, femanga saoha no sambua nifalua dozi niha ba da'ö. Ö saoha simane gasagore, rakigae, ba tanöbö'önia sedöna tola möi fondrörö niha sifahuhuo. Da'a to'ölö ba mbanua sebua. Da'a oroma ba niha wa'oya gö saoha andre ba fasa sebua he göi ba harimbale. Ö saoha da'a so moroi ba gowi (umbi-umbian), moroi ba mbua zinanö (buah-buahan) so moroi ba guli gurifö simane garufu btn. Simanga ö saoha andre, no fefu ndröfi tengan ha ya'ira si no atua, iraono göi no omasi ira gö saoha andrö. Börö da'ö hunö wino tola la bali'ö hamo (tepung) sitola lafaruka ia ba gö tanöbö'ö irege no möi fangakayo raso. Si lö tola lö lafaigi ya'ia da'ö fa'oyania, böi töra börö möi fa'amabu zimanga ya'ia dania, me fino andre so khönia misa senyawa alkaloid si tola mabu niha na oya la'a. Na ba wonganga afo laŵa'ö ia alimbo'anö [14].

Famaruka Kofi (Bahan baku kopi) bulö'ö

Ba mbanua soi China, no lafarisayoi wa na la'a hunö wino, tola möi fa lö mörö, fanaha wanuköu. Irege ba da'ö no lahaogö ma lafaruka hunö wino si no ohama ba kofi irege tola laŵa'ö ia kofi wino ma Kopi Pinang. Ba da'a tatu manö moguna wamareso ena'ö tesöndra hadia nasa zo'amböta ba ma so zibohou simöi fondrou'ö guna nia ba wa'arui niha. Nifareso simane hadia manö sifa moroi ba hunö wino andrö, hadia so khönia zat kimia faoma organoleptik, moroi ba da'ö dania tola latatugöi hawa'oya tola tefaruka ia ba ngawalö gö, fao bada'ö kofi.[14]

Fa'atedou wino ba Indonesia (Potensi pinang di Indonesia) bulö'ö

Fino sinumbua soya guna ba niha. Ba lö nasa mubali'ö ia tuho wangalui ba Indonesia. Fino ikhamö ba zi 50-100 buah/mayang dan 150-250/mayang ba wino sigide-ide. Me döfi 2003, fa'oya ni fa'ohe'ö bas oi bö'ö misa ma volume ekspor pinang ikhamö ba zi 77.126.347 kg ni'erai ba gefe US$ 22.960.446. Fangoguna'ö bua wino ba wonganga afo, no tefatohu ba niha mane ma'ökhö, iroi mege khöndra satua föna, ba ofeta ma'ökhö tola nasa falukha ita niha songanga afo. [15].

Ba Jawa Barat, sambua zinanö si no tobali fangalui niha sebua harago. Fananö fangoya'ö fino (Budidaya pinang) no möi fondrou'ö fangalui niha mbanua ba Jawa Barat. Da'a me no oi la'ila niha wa Provinsi Jawa Barat so khönia nahia wananö sinanö ma laŵa'ö ia perkebunan fa'ebolonia so ba zi: 488.168 hektar, ya'ia da'ö tebagi nahia sebolo, sokhö negara (perkebunan besar negara) sfa'ebolonia ya'ia da'ö 68.850 hektar, nahia ni'okhögö niha sito'ölö (perkebunan besar swasta) fa'ebolonia so ba zi 54.633 hektar ba kabu niha mbanua (perkebunan rakyat) fa'ebolonia 364.685 hektar. Baero da'ö, fa'ato niha si no manga'i halöŵö ba kabu Jawa Barat fa'ato 1.381.775 ngambatö (kepala keluarga) ba so ba zi 5.543 angowuloa zohalöŵö ba danö (kelompok tani) faoma so 10 gangowuloa ma asosiasi komoditas perkebunan[16]. Fangahaogö fino me döfi 2017 so ba zi 186 ton rata-rata 404 kg/Ha. Molo'ö fangi'ila niha moroi ba hasila si tola la halo moroi ba wino andre, moguna la söndra niha hadia nasa wamalala zitola lahaogö moroi ba hunö wino andre. Harago wino ba fasa, itaria alaŵa ba so manö ginötö aekhu tou mböli. Simane salua me 2018 fetaro ba mbanua ba Sumatra Barat. Harago wamawa ha Rp 7.100,00/kg. Döfi fatua lö 2018 meluo da'ö ma inötö me 2017, no ikhamö Rp 18.300,00/kg mböli hunö wino. Molo'ö si no lasura ba gangowuloa Gabungan Asosiasi Petani Perkebunan Indonesia (Gapperindo), harago wino ba Sumbar no tobali trend so wa'atedou i'otarai me döfi 2015. Ba ndröfi 2015, harago wino ikhamö ba zi Rp11.600/kg. Döfi aefa da'ö ma ba ndröfi si 2016 tedou zui mbölinia ba zi Rp13.200/kg ba fondrege zalaŵa böli me döfi si 2017 ofeta Rp18.300/kg. Kafalo gangowuloa Gapperindo Sumatra Barat sotöi Irman iwa'ö ba da'ö wa sambua zo aekhugö sitou harago mbua wino me alö wa'oya wowöli niha moroi bas oi bö'ö simane moroi ba India faoma Pakistan[15]. Molo'ö salua da'ö, ba tola möi famarou dödö niha Indonesia ba wamazökhi bua wino andre tobali ia famalala gö, ma zui ba ngawalö zi tola lalau khönia. Ba hiza tenga halöŵö salio ia.

Famalala moroi ba wino ni'alui niha (Produk primer dan sekunder pinang beserta karakterisasi dan kualitas yang dicari) bulö'ö

Molo'ö data moroi ba Dirjen pertanian, silö'ö-lö'önia so ba zi 13 provinsi baero Jawa Barat si so kabu sebolo si tola nahia wananö fino simane Provinsi Aceh, Sumatra Utara, Sumatra Barat, Jambi, Bengkulu, Riau, Jawa Tengah, Jawa Timur, Nusa Tenggara Barat, Kalimantan Barat dan Kalimantan Selatan. Na molo'ö data statistik Dinas Perkebunan Jawa Barat, fino tola tobali fangalui ba Jawa Barat ba si no mobalö moroi ba hunö wino andrö ya'ia da'ö fangahaogö minyak atsiri soguna ba wamadöhö radang faoma pangkal tenggorokan, pembuluh bronchial, obat antinyeri, antikanker, antiinfeksi, antibakteri faoma möi göi famoloi di ma repelen. Baero da'ö, minyak atsiri tola la'oguna'ö ba wangamohua ma parfum ba sabölö moguna sibai ya'ia da'ö tola möi fangali wanikha soguna ba moto simane solar (bahan dasar pengganti solar).

Na lafareso hewisa ia khala-khala wanikha atsiri ya'ia da'ö hewisa la'a-la'ania, ba tanöbö'ö (meliputi warna, bobot jenis, indeks bias, kelarutan dalam etanol, faoma bilangan asam). Fa'abua sambua zi lö tola lö'ö la fareso. Tanöbö'ö nifareso ya'ia da'ö hewisa wa'afarukania ba Etanol. Idugu faruka ia eluahania oya khönia misa senyawa polar. Sito'ölönia fanikha atsiri si so khönia senyawa terpena teroksigenasi alio faruka ia ba alkohol moroi ba zi lö teroksigenasi ma laŵa'ö tak teroksigenasi. Idugu alaŵa khönia terpena tak teroksigenasi idugu abua khönia faruka ba etanol (pelarut polar), börö me senyawa terpena tak teroksigenasi ya'ia da'ö senyawa non polar si lö hadöi gugus fugsional. Eluahania tola laŵa'ö wa na idugu ebua wa'afaruka wanikha atsiri ba etanol, motandra wa fanikha atsiri andrö idugu sökhi. Numero asam ma (bilangan asam) mangoroma'ö ha wa'oya khönia asam bebas bakha ba wanikha atsiri. Bilangan asam sebua tola möi fangasökhi ma zui lösökhi wanikha atheysiri, ya'ia da'ö senyawa-senyawa sanga'asogö hua safangi ba wanikha atsiri. Oksidasi si so bakha ba wanikha atsiri si'oföna ba wetaro aldehid ma golongan aldehid tola möi fangahaogö asam karboksilat irege monönö numero asam ba numero ma bilangan atsiri. Numero wa'aisö ma Bilangan asam ya'ia da'ö su'a-su'a moroi ba dawö si lö falemba ma lemak bebas ni'erai molo'ö fa'abua molekul moroi ba asam lemak ma campuran asam lemak[17]. Baero wanikha atsiri, hunö wino so khönia tanin alkaloid. Tanin sambua senyawa soguna ba kesehatan faoma ba industri. Tanin tola lahalö nano la ungu hunö wino ba nidanö faoma etanol me ha bada'ö tanin andre tola faruka.

Hunö wino si no la haogö ba no tobali soguna ba niha simane : produk kosmetik faoma pelangsing, ekstrak etanolik sitobali senyawa antikanker, obat cacing, permen, btn. Ekstrak etanolik simöi senyawa antikanker tola möi fanaha proliferasi ba fondröni apoptosis sel MCF-7 (sel kanker payudara). Hunö wino no la'ila niha wa so khönia senyawa antioksidan irege tola möi dalu-dalu waosa ma antikanker. Dane-dane ma standardisasi ekstrak etanolik hunö mbua wino andre lafake : Areca catechu (EP) so dane-dane ba BPOM[18].

Famareso lafalua ba parameter non spesifik ya'ia da'ö fotatugöi hawa'oya nidanö khönia misa (penetapan kadar air), ha wa'oya gawu-gawu (penetapan kadar abu). Hunö wino si sökhi, fa'oya nidanö khönia lö oya sibai irege aoha ba wo sintesis tobali dalu-dalu. Famareso sakhökhö simane Identitas Ekstrak, organoleptik faoma kandungan kimia ekstrak. Ba wangi'ila hadia so khönia senyawa fenolik, flavonoid faoma alkaloid lafalua mangoguna'ö Kromatografi Lapis Tipis (KLT) fao wenaeta sahono ma (fase diam silika gel GF254) faoma saliŵa ma fase gerak Kloroform:Metanol (1:3). Famareso hadia so ma lö'ö senyawa fenolik lafalua faoma famofa (penyemprotan) FeCl3 ba hasilania no soguna ba niha la'a-la'a tebunu ba 254 nm faoma fluorosensi ba 366 nm. Famareso flavonoid ma Deteksi flavonoid lafalua faoma famofa sitroborat (dilakukan dengan penyemprotan sitroborat) ba hasilania si sökhi ya'ia da'ö bercak berfluorosensi kuning kehijauan. Famareso alkaloid faoma famofa Dragendorf ba no mame'e hasila ya'ia da'ö bercak merah bata faoma arekolin la'oguna'ö sitobali dane-dane. Fo ungu hunö ma Ekstraksi serbuk hunö bua Areca catechu lafalua mangoguna'ö etanol 96%. Famaigi sitotosik (Pengamatan sitotoksik) ba wanöndra nilai IC50 ba famunu ma famanaha proliferasi sel (menggunakan uji doubling time) lafalua mangoguna'ö metode MTT. Famareso (Pengamatan faoma pemeriksaan) apoptosis tefalua faoma pengecatan akridin oranye-etidium bromida (double staining). Hasila moroi ba wamareso andrö Areca catechu (25-100 µg/mL) ba zi 48 za tola itaha ma ibunu wa amanöi wökhö (menghambat pertumbuhan sel) fa'ebuania 13-84% (IC50 77 µg/mL), ba na lafaigi hewisa arekolin (10-500 µg/mL) no tola itaha wa'amönöi wökhö andrö 8-73% (IC50 180 µg/mL). Tola i alösi proliferasi sel faoma samanöi apoptosis. Hasila si no lasöndra ya'ira samalua famareso, wa ekstrak etanolik hunö mbua Areca catechu (EP) so khönia efek antiproliferatif [19].

Baero da'ö, produk sekunder tanö bö'ö moroi ba hunö wino ya'ia da'ö no labali'ö soguna ba niha simane dalu-dalu mboyo si no la fareso wa'atarunia, he in vitro ba simanö göi in vivo. Boyo si so ba mbetu'a niha ma (Ascaris lumbricoides), cacing cambuk (Trichuris trichiura), faoma cacing kait (N. americanus), sotuhonia ba ndraono, no ato zakao tödö ibe'e simane mangebua dalu. Ba zi no göna boyo andrö, nano manöi ira miyawa ba dötö'a ba tola ndraono si so boyo andrö, mo'eha. Baero da'ö tola tekiko mbetua. Dalu-dalu ni'oguna'ö barö da'a ya'ia da'ö simane pirantel pamoat, piperazin sitrat, faoma mebendazol. Moroi ba zi tölu dalu-dalu da'ö, mebendazol zi no larasoi niha wa tola ibunu mboyo simane cacing gelang 93%, cacing cambuk 91%, faoma cacing kait 100%. Ba hiza, mebendazol so khönia efek samping, simane mula-mula dödö, muta, afökhö dalu ma mukoro dalu faoma afökhö högö. Moroi ba da'ö fefu, iada'a hunö wino tola möi dalu-dalu mboyo. Senyawa arekolina (komponen alkaloid) ba hunö wino, alaŵa sibai ia ba hunö wino faoma senyawa da'ö tola möi antihelmintik (anticacing). Famareso hewisa ia antihelmintik moroi ba hunö wino nifalua in vitro (dalam media buatan) ba mboyo nasu. Sitobali famaedonia la'oguna'ö obat modern pirantel pamoat faoma garam faal. Su'a-su'a ma dosis ni'oguna'ö 15 mg hunö wino si no la ohamai'ö ba no oköli labe'e ba zi 25 cc air suling faoma serbuk pirantel pamoat 1 mg bakha 1.000 cc air suling. Hasila wamareso ma Hasil pengujian me no aefo la'ungu ba nidanö ba zi sambua za, so 18 mboyo mate bakha ba nidanö hunö wino, na ba nidanö pirantel pamoat ba ginötö sifaoma ma ba zi sambua za, sara lö simate mboyo. Ba zi öfa za simate ba nidanö hunö wino ba pirantel pamoat arakhagö fagölö wa'oya, ba me irugi ba zi fulu za fefu mboyo mate, he ba nidanö hunö wino ba simanö göi ba nidanö si so pirantel pamoat. Ba nahia wamareso tanöbö'ö sangoguna'ö asio fa'al ma laŵa'ö garam faal, fa'amate mboyo ha 3,3%. Irege tola laŵa'ö wa hunö wino andrö tola la'oguna'ö sitobali fanolo sabata ba niha mbanua.

Ba hiza ba wangoguna'ö hunö wino andrö, tefaroi ena'ö la faigi wa'oyania, me senyawa alkaloid si so misa ba wino tola sistem saraf. Sasese alua na töra wangoguna'ö hunö wino ya'ia da'ö mula-mula dödö faoma muta (20-30%), afökhö högö, faoma nervous (gelisah). Tandra na töra wangoguna'ö hunö wino tagoyomö mbawa, ba fawukhö gilo ma möi baero nidanö gararo. (qalivation), muta, manuköu ba manimba dödö (serangan jantung). Na ba Danö Niha lawa'ö ia alimbo'anö. Fo'alösi fa'amabu hunö wino, na tola la'oguna'ö hunö wino si no oköli, abölö sökhi nasa na hunö wino andrö no larino ba aefa da'ö la'oköli'ö. Na asese monganga hunö wino tola mofaosa mbawa so ba zi 0,5% sangoguna'ö hunö wino, irege lafarou na tola lafake wino si no latutu ma sohama, na tola böi töra moroi ba zi 4 g/sakali la'a.

Famareso (Penelitian) bulö'ö

Irugi iada'a no tesöndra wamareso metabolomik ba wotatugöi senyawa si so ba wino. Ba ni sura ba jurnal A Metabolomic Approach to the Metabolism of the Areca Nut Alkaloids Arecoline and Aracaidine in the Mouse, metabolisme arekolin (20 mg/kg) faoma arecaidine (20 mg/kg) nifareso ba de'u ni'oguna'ö metabolomik faoma analisa Ultra-Performance Liquid Chromatography–time-of-flight Mass Spectrometric (UPLC-MS) moroi ba giö de'u. Tesöndra 11 metabolit arekolin teridentifikasi faoma khönia arecaidine, arekolin N-oxide, arecaidine N-oxide, N-methylnipecotic acid, N-methylnipecotylglycine, arecaidinylglycine, arecaidinylglycerol, arecaidine mercapturic acid, arekolin mercapturic acid, faoma arekolin N-oxide mercapturic acid, sifaoma 9 metabolit si lö teridentifikasi. Arekolin si lö tebulö tefa'aso moroi ba zi 0,3–0,4%, arecaidine 7,1–13,1%, arekolin N-oxide 7,4–19%, faoma N-methylnipecotic acid 13,5–30,3% moroi ba zu'a-su'a ma dosis ni be'e ba giö fa'ara 0-12 za meno aefo labe'e arekolin. Arecaidine si lö tebulö tefa'aso moroi ba 15,1-23,0%, faoma asam N-methylnipecotic 14,8%-37,7% moroi ba dosis diekskresikan bakha ba giö fa'ara 0-12 za me no aefa labe'e arecaidine. Metabolit utama arekolin faoma arecaidine, asam N-methylnipecotic, ya'ia da'ö metabolit sibohou soroma moroi ba wangeheta fa'afakhai sidombua karbon-karbon[20].

Metabolomik no la'ugana'ö sitobali fakake sabölö ba wo fareso kualitas obat-obatan ma produk nifa'aso moroi ba danö. Metabolomik idugu la'oguna'ö niha ba wamareso tanöbö'önia soguna ba wotatugöi fa'asökhi ba fa'ataru dalu-dalu. Lala ba metabolomik tefangamöi moroi ba NMR, GC-MS, faoma LC-MS ba lafaogö faoma analisis statistik multivariat fao khönia analisis komponen utama (PCA) faoma analisis parsial least squares-diskriminant (PLS-DA). Iada'a, famareso fa'asökhi ba fa'ataru dalu-dalu, mangoguna'ö HPLC ba latatugöi sambua ma dombua zitobali lohae-lohe (indicator). Ba wangahaogö ena'ö lö hadöi famaedo dalu-dalu nihaogö andrö (Untuk membuat kerangka kendali mutu yang unggul dan menghindari obat-obatan yang dipalsukan), moguna latatugöi zitobali goi-goi molo'ö fangadono zat ba zedöna lahaogö andrö, no la'oguna'ö metabolite profiling faoma fingerprinting. Si no tobali sinumbua dalu-dalu, hunö wino so khönia biomarker ma zui senyawa penanda ya'ia da'ö arecoline sitola lafareso faoma HPLC. No oya platform analitis, simane resonansi magnetik nuklir (NMR), spektroskopi inframerah-transformasi Fourier (FT-IR), faoma spektrometri massa (MS) la'osamuzaigö faoma teknik pemisahan fao khönia kromatografi gas (GC)-MS, kromatografi cair (LC)-MS, faoma UPLC-MS no la'oguna'ö ba fingerprinting metabolites faoma metabolisme.

Ba kromatogram tefangamöi hili ma puncak asese laŵa'ö peak si tola mangombakha sambua senyawa moroi ba nilai ma skala ba sumbu x. Skala da'ö tola labaso fa'afabö'ö senyawa si tola lafareso ma teridentifikasi molo'ö gugus alifatik si so khönia misa, btn. Barö da'a, ni'oguna'ö ba studi metabolisme global no lafaogö faoma teknik multi-hyphenated seperti GC × GC-waktu-penerbangan (TOF), GC-TOF-MS, dan UPLC-quadrupole (Q)-TOF-MS ba wame'e famareso ma analisis senyawa mangoguna'ö oya wanandraigö ma perspektif metabolisme sabölö ebolo. NMR sambua lala nitörö, ba wamareso ha wa'alaŵa senyawa organik. Botoŵa da'a aoha sibai lala wangoguna'ö ya'ia, na biofluida simane iö ma urin faoma suti ma serum tola lafareso bada'ö ya'i, lö mangoguna'ö inötö sara. Börö me NMR bersifat non-selektif, fefu senyawa molo'ö fa'abua molekul ma berat molekul sadogo-dogo tola lafareso ba ginötö sifagölö sifao informasi struktural, simöi fanolo ba woföfögö ero. Hare ba wamake NMR, no mombali'ö fakake da'a soguna ba analisis metabolisme. Börö da'ö, protokol faoma database sifakhai ba lafanöi nasa wa asökhi nia, mame'e angombakhata soguna ba. So'amböta moroi ba NMR ahou sibai ba wohalöŵönia ma sensitivitas yang relatif rendah (rentang mikromolar) na lafaedogö ia ba MS (rentang picomolar). Barö da'a mege teknik NMR throughput salaŵa no tola ibalugö zo'amböta da'ö ba mbotoŵa da'ö. Irege tola tobali samareso biomarker wökhö faoma tandra fangali ba wame'e dalu-dalu faoma fa ataru dalu-dalunia. No oya zamareso sifakhai ba metabolik moroi ba zinumbua ba danö sangoguna'ö NMR faoma analisis multivariat ba wofareso fa ataru dalu-dalu. Spektrometri FT-IR ya'ia da'ö sambua wakake samareso lahe duru( alat sidik jari metabolic) ba si maha tanöbö'ö samareso soya ngawalö sanandrösa ba metabolit simane karbohidrat, asam amino, lipid, asam lemak, protein, faoma polisakarida ba ginötö sifagölö. Da'a göi moguna khönia wamareso fondrege zide-ida irege tola moguna ba wamareso tanöbö'ö. Fakake da'a mohalöŵö ia ba wa aso haga. Sifao gugus fungsi molekul ba wamareso metabolit si lö soroma. So'amböta ba spektrometri FT-IR ya'ia da'ö sensitivitas faoma selektivitas sahou ma'ifu. Baero da'ö, na so atö nidanö ma abasö nifaresonia tobali fökhö ba lala wamareso IR. Ba safuria da'a, FT-IR no lafake ba wamaigi fa'asökhi fefu hadia ia zifakhai ba mbua zinanö moroi badanö. MS ya'ia da'ö teknologi soya la'oguna'ö, sitola mamareso metabolit sifao khönia misa data kualitatif faoma kuantitatif salio sibai ba selektif sifao sensitivitas faoma resolusi tinggi. Fakake da'a ba wangahaogö faoma ba wamabali ion ba famareso ma deteksi ion sifabali, nisura ba jurnal wa GC-MS ya'ia da'ö sistem ni'orudugö ma system gabungan terafuka ia volatil senyawa nifabali GC, faoma senyawa nifangamöi te'ila sangoguna'ö MS. GC-MS ifakhai ia ba derivatisasi ba wondröni volatilitas faoma stabilitas termal fatua lö lafareso metabolit volatil. Aefa derivatisasi, tola möi bawombagi ngaotu metabolit ba ginötö sifagölö, sifao khönia asam organik, asam amino, gula, alkohol gula, amina aromatik, faoma asam lemak, sifao famabali ba fangerai satulö. Famareso fa'asökhi ekstrak herbal ya'ia da'ö sambua lala folaŵa börö me sito'ölönia oya phytochemical. Aefa da'ö, analisis statistik multivariat la'oguna'ö ba wangalösi kompleksitas data moroi ba gambara ma profil metabolik faoma mame'e lala famareso fa'afabö'ö sifakhai ba zifasui ya'ia ma fonga'ötö ma laŵa'ö ia genetik ba wetaro metabolit. PCA, analisis parsial kuadrat-diskriminan (PLS-DA), faoma PLS-regresi (PLS-R) oya la'oguna'ö metode analisis data multivariat. PCA ya'ia da'ö metode analisis multivariat si lö fozago, soya la'oguna'ö ia ba wamareso lahe duru (sidik jari metabolik faoma profil). Fakake da'a iforoma'ö zifakhai ba nifaresonia simane data multivariat asli sitobali ni'ila ma nibaso niha ba lala wamaigi sito'ölö. Famareso sifagölötö ba danö bö'ö misa tenga ha ba wamareso si trend faoma outlier ba hiza lafaigi hadia zifakhai ba wamareso. PCA latatugöi mangoguna'ö plot skor sama'ele'ö fa'afabö'ö statistik ba gotalua wa'owulo faoma plot same'e senyawa sitaguzawa ba wa'afabö'önia. PCA so khönia ndrohu-ndrohu ba wo validasi model statistic, börö me tebai latatugöi zifao ba kelas sampel uji si lö mu'ila. So ngawalö tools si no tötöi tola la'oguna'ö ba wamanöi fa'asökhi hunö wino andrö. Simane na lahaogö kofi moroi ba hunö wino nigili ma ni tutu, tola la'ila ha wa'oya metabolit si tola mame'e angombakhata raso kofi da'ö ba na'ambö atö rasonia, ba tola la fareso senyawa hadia zedöna la nönö ma zui [21]

Molo'ö fangahatö metabolomik ba wa'oya tools ni tötöi ba da'ö yawa, fa'asökhi dalu-dalu mboyo ni haogö moroi ba hunö wino, tola la nönö khönia senyawa arecoline baero dalu-dalu mboyo senyawa da'ö tola göi so khönia langu. Na ba wangazökhi bawa faoma fangafuo moroi ba hunö wino, tola la nönö rasio senyawa tannin faoma senyawa arecoline, börö me senyawa da'ö ba hunö wino sifania astringent tola protein mukus so nönö bakha ba mbetu'ania. Fenaeta da'ö tebai isösö zat irege alua daha-taha fohofo ö irege zat nihofo alö ba möi falö esolo mboto niha. Baero da'ö , tanin moguna ba peeling ma ba wangeheta uli satua (menghilangkan sel-sel kulit mati), ba senyawa arecoline moguna la sösö khönia sintesis mazui tebai monönö ha'waoya la'oguna'ö börö me tola göna ba nuo guto simöi tola muta, mula-mula dödö, afökhö högö, ba ambö.

Sino möi fa'ato'ölö (Budaya) bulö'ö

Fino no ara tobali soguna ba wa'auri niha ba zi sagörö Indonesia. Gambara si so ba Borobudur ma lawa'ö Relief faoma si so ba Candi Sukuh, Otaluania arakhagö walu abad, no so khönia misa gambara wino. Ba Bandar Udara Sentani, so dandra ba wangombakha ena'ö lö la'a mbua wino ba wonganga me tola mota'unöisi nahia ba da'ö. [1]

Fino göi no tobali ia amaedola ya'ia da'ö, hulö nisila hulö wino ma ba li Indonesia ia lamane; "Bagai pinang dibelah dua" Eluahania, wa so wa'afakhilira. [2]

I'oroi meföna fino no tobali sambua si lö tola lö'ö so ba gangowuloa ba danö Indonesia. Ba danö Minangkabau fino, tawuo, bago ba betua, sambua fasumangeta na latema'ö dome, ba nahia nafo andrö lawa'ö ia carano ma na ba Danö Niha no la'ila niha töinia “Bola Nafo”. Tenga ha ba Minangkabau, ba Danö Niha, sambua wasumangeta sino tefalua I'oroi meföna ofeta iada'a.

Fino no sambua ni'oguna'ö na möi ba wamaigi niha, irege fehede meminang, no la'oguna'ö irege ma'ökhö.

Umbu bulö'ö

  1. 1,0 1,1 Heyne, K. 1987. Tumbuhan Berguna Indonesia, jil. 1. Yay. Sarana Wana Jaya, Jakarta. Hal. 460-465.
  2. Steenis, CGGJ van. 1981. Flora, untuk sekolah di Indonesia. PT Pradnya Paramita, Jakarta. Hal. 141.
  3. Abidin, Zaenal. 2017. Jenis-jenis Pinang Ada Banyak, Lho. [online]. http://pakarbudidaya.blogspot.com/2017/09/jenis-jenis-pinang-ada-banyak-lho.html. Diakses pada 24 April 2019 pukul 20.20 WIB
  4. Sutrisno, R.B. 1974. Ihtisar Farmakognosi, edisi IV. Pharmascience Pacific, Jakarta. Hal. 155.
  5. Kristina, N.N., dan Syahid S.F., 2007, Penggunaan Tanaman Kelapa (Cocos nucifera), Pinang (Areca catechu) dan Aren (Arenga pinnata) sebagai Tanaman Obat (serial online), http://balittro,litbang.deptan.go.id, diakses pada 28 Maret 2019 pukul 23.00 WIB
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Anonim. 2011. Direktorat Jenderal Perkebunan.
  7. Sihombing. 2000. Teknik Pengelolaan Limbah Kegiatan/Usaha Peternakan. Pusat Penelitian Lingkungan Hidup Lembaga Penelitian, Institut Pertanian Bogor. Bogor.
  8. Septiatin and Eatin, 2008, Apotek Hidup dari Rempah-Rempah, Tanaman Hias, dan Tanaman Liar, CV. Yrama Widya, Bandung
  9. Dinas Perkebunan Jabar. 2018. Tanaman Pinang. [online]. http://disbun.jabarprov.go.id/page/view/64-id-pinang. Diakses pada 3 April 2019 pukul 11.00 WIB
  10. Dawn, F. Rooney. 1995. Bettel Chewing in South-East Asia. [online]. http://rooneyarchive.net/lectures/betel_chewing_in_south-east_asia.htm. Diakses pada 3 April 2019 pukul 12.00 WIB.
  11. Bavappa, K.V.A., M.K. Nair, and T. Prem Kumar. 1988. The Arecanut Palm (Areca catechu Linn). Central Plantation Crops Research Institute. Kasaragod, Kerala,India.
  12. Gupta, P.C., and S. Warnakularuriya. 2002. Global epidemiology of areca nut usage. Addiction Biology (2002) 7, 77- 83
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Miftahorrachman, Matana, R. Y., Salim. 2015. Teknologi Budidaya dan Pascapanen Pinang. Bogor: Balai Penelitian Tanaman Palma. Halaman 16-31
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 Barlina, Rindengan. 2007. Peluang Pemanfaatan Buah Pinang Untuk Pangan Opportunity of Arecanut for Food Utilizing, Buletin Palma No. 33
  15. 15,0 15,1 Warsito, Budi. 2018. Harga Pinang Turun Drastis di Tahun 2018. [online]. https://www.jawapos.com/ekonomi/10/04/2018/harga-pinang-turun-dratis-di-tahun-2018/. Diakses pada 3 April 2019 pukul 13.00 WIB
  16. Pikiran Rakyat. 2017. Potensial, Jabar Miliki 488 Ribu Hektare Perkebunan. [online]. https://www.pikiran-rakyat.com/ekonomi/2017/03/07/potensial-jabar-miliki-488-ribu-hektare-perkebunan-395497. Diakses pada 2 April 2019 pukul 15.40 WIB
  17. Susetyo R., dan Reny H. 2004. Kiat Menghasilkan Minyak Sereh Wangi, Jakarta, Penebar Swadaya.
  18. BPOM. 2000. Parameter Standar Umum Ekstrak Tumbuhan Obat. Depkes RI.
  19. Majalah Farmasi Indonesia. 2008. Ekstrak Etanolik Biji Buah Pinang (Areca catechu L.) mampu menghambat proliferasi dan memacu apoptosis sel MCF-7. Majalah Farmasi Indonesia, 19(1), 12 – 19
  20. Giri, S., Idle, J. R., Chen, C., Zabriskie, T. M., Krausz, K. W., & Gonzalez, F. J. (2006). A metabolomic approach to the metabolism of the areca nut alkaloids arecoline and arecaidine in the mouse. Chemical research in toxicology, 19(6), 818–827. doi:10.1021/tx0600402
  21. Lee, K. M., Jeon, J. Y., Lee, B. J., Lee, H., & Choi, H. K. (2017). Application of Metabolomics to Quality Control of Natural Product Derived Medicines. Biomolecules & therapeutics, 25(6), 559–568. doi:10.4062/biomolther.2016.249

Khai-khai baero bulö'ö

Fanura sura da'a ba gangolita ngawua wehede moroi yöu (dialek Nias Utara)